Strona:PL Henryk Samsonowicz - Krzyżacy.djvu/40

zapewne rok później w Christburgu (Dzierzgoń); w 1238 r. opanowana została Balga. Dalsze postępy zahamowało wielkie powstanie Prusów, którzy zagrożeni podbojem potrafili zjednoczyć się, by zwalczyć groźnego przeciwnika. Sprzymierzyli się przy tym z księciem pomorskim Świętopełkiem gdańskim, którego dobre stosunki z Krzyżakami zostały zerwane wobec narastających konfliktów granicznych. Kontrakcja pruska przyniosła sporo sukcesów, ale główne zamki krzyżackie zostały w rękach Zakonu. Mobilizacja nowych sił Zakonu, interwencja legatów papieskich, doprowadziły w 1249 r. do zawarcia pokoju w Christburgu. Część Prusów uznała władzę Zakonu, zachowując (pod warunkiem dotrzymywania wiary chrześcijańskiej) wolność osobistą i przywileje rządzenia się według prawa polskiego. Podbój Prus postępował nadal mimo różnych trudności, a nawet klęsk wojsk zakonnych. W 1252 r. założony został zamek Memel (Kłajpeda), w 1255 r. Królewiec (Kónigsberg, dziś Kaliningrad). W ciągu paru lat następnych Krzyżacy opanowali południowe rubieże kraju, atakowane i pustoszone jednocześnie przez Polaków i Rusinów. W 1260 r., po sporach terytorialnych, książęta mazowieccy zrzekli się pretensji do ziem pruskich, otrzymując w zamian od Krzyżaków prawo zawłaszczenia 1/6 ziem Jaćwięży.
 Dalsza akcja skierowana została na Żmudź. Tu jednak Zakon napotkał niepowodzenie. W 1260 r. nad rzeką Durbą Krzyżacy ponieśli klęskę. Na polu bitwy miało paść 150 rycerzy-zakonników. Stało się to sygnałem wielkiego ogólnopruskiego powstania. Co prawda, poszczególne plemiona walczyły osobno, każde miało swojego wodza, akcje zbrojne nie były koordynowane. Niemniej Prusowie opanowali wiele zamków krzyżackich, zniszczyli liczne nowo zakładane osady, a ich zagony docierały do Torunia, Kwidzynia i Braniewa (Braunsberg). W pierwszym okresie powstania aktywnie popierała Prusów Litwa. Pierwszy historyczny władca tego kraju Mendog, obdarzony koroną królewską w zamian za chrzest, jednoczył różne plemiona bałtyjskie i skutecznie rozszerzał swoje panowanie. Jego zamordowanie w 1263 r. wepchnęło Litwę w odmęt walk wewnętrznych. Prusowie zostali praktycznie sami i mimo sukcesów w otwartym polu nie byli w

38