Strona:PL Henryk Sienkiewicz-Pisma zapomniane i niewydane.djvu/386

nikogo nigdy i to jest sekret owej zgody, w jakiej żyją odrębne żywioły. Trudna zagadka wyjaśnia się tym jednym wyrazem, który w Europie jest tylko ideą i postulatem, tam praktyką codziennego życia — wyrazem: wolność.
 Ale właśnie owa wolność społeczna, polityczna i religijna, owa płynąca z niej decentralizacja, posunięta do ostatecznych granic, owa luźność związków państwowych i nieograniczone uwzględnienie jednostki, rodzi tę różnostronność objawów życia, o której już wspomniałem, a stąd i niepodobieństwo ogarnięcia jej w jednej ogólnej charakterystyce. Kraj i jego mieszkańcy, stosunek ich do siebie, ogólna konstytucja Unji, prawo pojedynczych stanów, hrabstw, gmin, rozmaitość stowarzyszeń świeckich, sprawa oświaty, stosunek wzajemny mężczyzn i kobiet, sekty religijne, a nakoniec luźne socjalno-religijne falanstery — wszystko to zbyt bogaty i zbyt obfity materjał, aby z niego nawet pobieżnie skorzystać można. Niepodobieństwem jest iść odrazu kilkunastoma drogami, żeby więc nie zgubić się w ich labiryncie, trzeba wybrać sobie jedną najciekawszą, najsympatyczniejszą i pójść nią prosto, mówiąc tyle tylko o widokach przyrodniczych, o ile nie leżą poza krańcami widnokręgu.
 Taką drogę, która mi się wydała najbardziej zajmującą, wybrałem. Idąc tym szlakiem, nie wypełnię może swego programu — ale jakkolwiek poprowadzę czytelników moich za ocean, nie wprowadzę ich jednak w otoczenie zbyt obce.