Rząd pruski będzie napróżno usiłował zlekceważyć zawarte w tej książce głosy, gdyż w istocie rzeczy są one dla niego dotkliwą, a co więcej — haniebną klęską. Opinja, wyrażona przez ludzi, zajmujących tak wysokie intelektualne stanowiska, jest zarazem pierwszorzędnym dokumentem historycznym, stwierdzającym, że wytworzyły się w Europie dwa przeciwne obozy. W jednym z nich znalazły się najwyższe umysły, najgorętsze serca, najbardziej humanitarne ideje i najzacniejsze dążenia do prawdy, dobra, sprawiedliwości i postępu, — w drugim: Prusy ze swoim kanclerzem, swym znieprawionym sejmem i swoją ustawą o wywłaszczeniu. Jest to fakt, którego nic już nie zmieni. Ale również faktem jest, że rząd, który do takiego rozdziału dopuścił, który postępował w ten
- ↑ Jest to oryginał polski pisma, które w przekładzie francuskim ukazało się, jako wstęp do tomu, obejmującego odpowiedzi na ankietę Sienkiewicza (w sprawie wywłaszczenia Polaków w Prusach), przeprowadzoną przez Polskie Biuro Prasowe w Paryżu. (Przyp. wyd.)
