Strona:PL Herbert George Wells - Wizye przyszłości.djvu/140

szczenia, że nawet zjednoczenie narodów niemieckich może natrafić na przeszkody.
 Bardzo możliwem jest, że nadzwyczajny rozwój Niemiec zatrzyma się na pewnym punkcie, a to dlatego, że swobodny rozwój inteligencyi napotyka tam na poważne przeszkody. Ideał pangermanizmu jest ściśle związany z tradycyą imperyalizmu i z brutalnemi metodami państwa pruskiego. Wiele umysłów zdolnych nie może w takiej atmosferze rozwijać się swobodnie, czując nad sobą groźby systemu, który stawia myśli ludzkiej granice. Stanie się to w końcu dla inteligencyi niemieckiej nieznośnym ciężarem, a tem mniej będzie to pociągające dla ludów, któreby Niemcy pragnęły wciągnąć w sferę swych wpływów, np. dla Szwajcarów.
 Zresztą Niemcy, chcąc rozszerzyć się ku Wschodowi, musiałyby pobić Rosyę, a chcąc rozprzestrzenić swoją potęgę na zachód, musiałyby pobić Francyę, a może także i Anglię, albo też obiedwie te potęgi sprzymierzone. Jestem przekonany, że wogóle bardzo niedocenia się obecnie potęgi wojennej Francyi. W tym względzie trzeba czytać Jana Blocha, który zwyciężenie Francyi uważa obecnie za bardzo wątpliwe i wyraża możliwość wyniku zupełnie innego niż w roku 1870. Zresztą Francya, która przez lat 30 uczyniła ogromne postępy pod każdym względem, osiągnęła swobodę myśli bezprzykładną, zdołała w swem republikańskiem państwie utrzymać porządek przez lat tyle, wyzwoliła się z wielu przesądów i omanień wyobraźni — nie walczyłaby sama. Słowianie, nienawidzący Niemców, mogliby im wpaść na karki z drugiej strony.
 Gwałtowny rozwój marynarki niemieckiej i odgrażania się tego państwa przyczynią się może tylko do dokonania syntezy narodów, mówiących po angielsku. Państwo niemieckie, niebezpieczne w Europie dla