Strona:PL Ignacy Daszyński - Sejm rząd król dyktator.pdf/81

dyktator staje na czele przewrotu społecznego, który nie liczy się z opinją, a tylko z bagnetami zagranicy, jeżeli kraj wchodzi w fazę długotrwałego odmętu rewolucyjnego, jeżeli ruch ten ogarnia równocześnie cały szereg państw, to wówczas dyktatura może liczyć na długi okres trwania. Wtedy w ogniu rewolucyjnym płoną dawne konstytucje i prawa jak suche wióry! Dyktatura prawicowa czy lewicowa może być wstępem do ruchów rewolucyjnych, które mają tę własność, że wiadomo gdzie i kiedy się zaczynają, ale nie wiadomo gdzie się kończą… Jest to ogólna przestroga, zastosowywana do ludzi, bawiących się ogniem.
 W „mniejszych“ epokach uwielbianie dyktatury pochodzi z poglądów różnych ludzi, że masę ludzką można tylko obdarowywać albo karcić, że ta masa nigdy nie zdobędzie w życiu publicznem trwalszej świadomości złego i dobrego, że można ją modelować i ugniatać, jak się komu podoba. Jest to błąd dawnych wieków, tkwiący w umysłach ludzi, którzy są zdania, że historja nie nauczyła rozumu żadnego narodu. W rzeczywistości wielki człowiek, „zbawca“, nie może się przeciwstawiać rozwojowi, może tylko przyśpieszać jego fazę poszczególną. Jeżeli wyczerpie tę fazę, znika, a raczej musi zniknąć z życia publicznego. Ludziom „opatrznościowym“ pozornie tylko wolno działać bez uwzględniania warunków, w jakich znajduje się społeczeństwo. Nowoczesne społeczeństwo nie da się „zapędzić w kozi róg“; rządzenie takiem społeczeństwem jest tak trudne, że przekracza siły jednostki, choćby najgenjalniejszej.
 Wracając do smutnej polskiej rzeczywistości politycznej, podziwiać musimy ze zgrozą, jak dziecinny