wymyślnych rozkoszy teatru — każde domostwo, obwieszone wieńcami i strojne zielenią, kryło pod mozajkową posadzką takie ergastulum ciemne, w którém powiązani ludzie stęknąć nawet nie śmieli, bo i jęk był śmiercią karany.
Czém był niewolnik w owych czasach, widać to z pism współczesnych — była to istota, a raczéj rzecz, ruchomość, któréj użycia i nadużycia, zniszczenia i pastwienia się nad nią żadne nie ograniczało prawo.
Jednych fantazya pana, łaska, słabość wyzwalała nagle i czyniła ludźmi, drugich dziwactwo, okrucieństwo, kaprys rzucał na pastwę rybom do marmurowéj pisciny... mówiono że ciało ludzkie przedziwny smak dawało murenom.
Cała moralność Rzymu, którą w pismach filozofów podziwiamy, służyła tylko na użytek jednéj społeczeństwa klassie, wcale się nie stosując do innych...
Niewolnik nie był człowiekiem.
Seneka w listach swoich raz piérwszy, i to już pod wpływem nowéj nauki, która mu nie była obcą, odezwał się za niewolnikiem [1]. Niewolnik był tak dalece uważany za bydlę, że prawo małżeństwa jego nie uświęcało ślubem żadnym, nie dawało mu rodziny, nie uznawało prawemi jego dzieci — czy-
- ↑ Epistolae 47.
