(Bolesław Prus: „Lalka“ 3 tomy. Warszawa, 1890;
nakład Gebethmera i Wolffa).
Psychologia namiętności, złudzeń, porywów, opadań wewnętrznych, wywołanych przez nię bolów ostrych i przewlekłych, różnych stanów podnieceń i apatyi — przeprowadzona w powieści Prusa z wyjątkowém w literaturze naszéj mistrzostwem. W charakterze Wokulskiego pochwycił on zasadniczą dwoistość: kontrast szału i refleksyi, namiętności i krytycyzmu. Natura trzeźwa walczy w nim skłonnością do halucynacyi, widzeń wewnętrznych, potrosze jak i w jego duchowym rodzicu. Zrozumiał autor tę głęboką tajemnicę serc męzkich, które czasami, zdając sobie sprawę z marności swych zapałów, tłumiąc je nawet mocą refleksyi, po chwili uginają głowę pod złote jarzmo. Jest bolesną katuszą ta walka rozumu z siłą instynktową, która ujarzmia wolę, któréj nie może pokonać odrazu nawet pogarda dla ukochanego przedmiotu. Wokulskiego opanowała wszechwładnie miłość nieszczęśliwa, ponieważ miał naturę skupioną, wrażliwą, wyobraźnię skłonną do ciągłego przerabiania skojarzeń myślowych. Była
