Strona:PL JI Kraszewski Listy do nieznajomego 02.jpg

 Owszem, zdaje mi się, żem dziś uzyskał ten spokój ducha i przejednanie się ze światem, na którém nam niegdyś zbywało, gdyśmy go przerabiać chcieli i na nasze przebić kopyto.
 Jestem pochodem znużony, to prawda, ale nie żałuję przebytéj drogi. Ludzkość z warunków swojego bytu nie wyszła, bo z tych nigdy wynijść nie może, choć Renan, w świeżych swych rozmowach filozoficznych, ogromne dla niéj rokuje zdobycze — ale zaprzeczyć postępowi niepodobna. Sięgnij myślą w nasze czasy uniwersyteckie: filologia od czasów Grodka, Münicha i Capellego, chemia od czasów Fonberga, medycyna od czasów Jędrzeja Śniadeckiego, anatomia od Bielkiewicza — zmieniły się do niepoznania. Przypomnij sobie ówczesne drogi i telegrafy, handel, przemysł i porównaj je z dzisiejszemi. Borowski nie wiem czyby się zgodził z Kuno Vischerem, a ks. Dowgierd z Hegla Logiką.
 Przyznaj, że przejść ze stanu ówczesnego ducha i wiedzy do dzisiejszego, było to cierpiéć częstokroć na łożu Prokrusta wyciąganie członków; nie mieliśmy jednak do wyboru tylko: albo się poddać téj operacyi ortopedycznéj, albo obrzydliwie zestarzéć i stać się obcymi otaczającemu światu. Stan ten, który czasem bywa koniecznością znużonego i wyczerpanego organizmu, dla mnie, dzięki Bogu, nie przyszedł jeszcze. Żyję, chciwie się łącząc z żywotem ogólnym, a w chwili, gdy przestanę należéć do współki téj — trupem będę.
 Z mnóstwa naszych towarzyszów pozostała garstka, z którą mi się trafia spotykać po świecie, nie całą zachowała żywotność: wielu z naszych siedli zmęczeni nad drogą; znam kilku którzy, na gwałt wołają: „zawracajmy, bo o to manowce, a za niémi przepaście“. Ja tego nie powiem, i spodziewam się téż od ciebie nie usłyszéć nic podobnego. Jestem przekonany, że, jakkolwiek droga często trudna, niemiła, straszna, dzika, — wiedzie ona do celu. Ludzkość idzie nią — ku lepszemu. Wyłamać się tylko niepodobna z pod tego prawa żelaznego, które często przez manowce i obłędy wiedzie do prawdy, inaczéj niedostępnéj.