Strona:PL JI Kraszewski Listy do nieznajomego 19.jpg

czterech tomach pomieści.
 Tam główną rolę grały losy, fatalizmy, wypadki, u nas ludzie i charaktery. Gdy Bret-Hart wprowadza trzęsienie ziemi jako czynnik do powieści, razi to nas, — dawniéj był to zupełnie uprawniony motyw. Dawniéj téż pojmowano ludzkość, jako gromadkę dzieci, dozorowaną z wysoka, na którą rózga czy piorun spadały z góry, gdy się rozswawoliła; dziś rozumiemy ją jako obdarowaną pewnemi władzami i wolą i zostawioną samą sobie.
 U Shakespeara jeszcze sprawiedliwość ta, karząca i nagradzająca bez zwłoki, występuje wybitnie, jako dozorca nad studentami, — my widzimy w złém samém zaród i nasienie jego kary.
 Pod wpływem pojęć tych, musiała się i powieść odmienić Człowiek występuje w niéj samoistniéj, a interwencya opatrzności jeżeli nie zupełnie usuniętą, to w żelazne prawo zmienioną została.