Strona:PL JI Kraszewski Wieki katakombowe odczyt2 part22.png

nawróconym poganom sprawiało wstręt to godło i ten rodzaj kary, aż do zniesienia jéj przez Konstantyna.
 Zamiast Chrystusa wyobrażano Baranka z krzyżem, a w VI wieku krzyż sam, nad nim zaś w niebiosach Chrystusa. Dopiero od wieku VI wizerunki na krzyżu rozpięte, z początku w tunice osłonione się pokazują.
 Starożytnicy rozróżniają trzy rodzaje krzyżów, krzyż zwany ś. Antoniego w formie X; krzyż w kształcie litery Τ, Tau greckiego, i zwykły z przedłużoném górném ramieniem, — który przyjęty został powszechnie, choć litera Τ, jako znak odpowiadający krzyżowi, spotyka się na grobowcach. Krzyż ten zwany crux immissa, wedle tradycyi, miał być Chrystusowym.
 Wedle Cavaliere de Rossi, do V wieku na żadnym pomniku nie spotykamy krzyża, ani łacińskiego, ani greckiego. W IV wieku, znajdujemy krzyż w formie T, ale użycie tego znaku było bardzo ograniczone.
 Jedną z przyczyn dla których krzyż jawnie się nie pokazywał, było właśnie prześladowanie; ukrywano go w rozmaity sposób pod różnemi wymyślonemi figurami przekręcanego X lub t. p. nim się odważono wystawić całym i odsłoniętym.
 Od V wieku poczyna krzyż występować coraz częściéj i wyraźniéj, a zatém historya jego dalsza przechodzi zakres nasz katakombowy.
 Jak typ Chrystusa tak Matki Bozkiéj, wcześnie dosyć został z podań utworzony. Św. Hieronim nam go wystawia już jako obraz duszy niepokalanéj. Koncylium Efezkie oznaczyło ściśléj w jaki sposób Matkę Bożą przedstawiać się godziło.