Szkoły istniały od końca pierwszego wieku; o podobnéj pisząc historyk kościoła Euzebjusz pod r. 180, nazywa ją już starą. Mowa tu o szkole Aleksandryjskiéj która wielu znakomitych mężów wydała. Znane są szkoły w Rzymie, Konstantynopolu, Antyochii, Cezarei. Oprócz tych wielu biskupów i ludzi pobożnych nauczali prywatnie po domach. Późniéj ustanowiono szkoły osobne dla lektorów i śpiewaków kościelnych. Ale początkowo, to niewyczerpane miłosierdzie chrześcijańskie, które ożywiało wszystkich, najlepszą ze szkół było. Każdy się dzielił z dziecięciem nie tylko chlebem ale i nauką swą chętnie; nauczali rodzice, kapłani, bracia. Gorliwość o oświatę mogła jedna chrześcijanom zapewnić: zwycięztwo nad temi, których sofiści, retorowie, filozofowie, greccy argumentatorowie, aż nadto byli wykształconymi; trzeba było powagi, wymowy, nauki aby takich przeciwników zwyciężyć, nie tylko cnotą, ale słowem, które dla nich zrozumialszém było może od cnoty.
Dodam tu jeszcze słówko i o bibljotekach, mówiąc o oświacie. Gorliwość o nią obudzała do zbierania pomników pismiennych. Od najpierwszych lat, i w czasie najsroższych prześladowań, Ś. Aleksander, biskup Jerozolimski, zgromadził jedną z najgłówniejszych bibljotek, z któréj czerpał Euzebiusz. Wiemy o drugiéj w Cezarei, zebranéj przez Ś. Pamfila i darowanéj swemu kościołowi; liczono ją do 30,000 zwitów, a chociaż volumina pargaminowe ówczesne znacznie mniéj niż nasze tomy zawierały — zawsze był to zbiór na swój czas wielki.
