Strona:PL JI Kraszewski Zagadki.djvu/852

cel uzyskania swobody, zgodzili się téż na sojusz wspólny i poparcie. Ale od owego czasu pojęcia w Rosyi i w Polsce i na świecie całym wielce się zmieniły. Miłość swobody ustąpiła patryotyzmom ciasnym, służącym za narzędzia ideom państwowym, pochlebiającym narodowościom a nie koniecznie na ich korzyść wypadającym. Od tego czasu téż zaszła olbrzymia zmiana w wyobrażeniach o środkach godziwych i niegodziwych, jakiemi interesa państwowe popierać należało. Przed niewielą laty niktby był nie śmiał przyznać się do chęci wynaradawiania, wywłaszczania, nawracania siłą; teraz wszystkie te czynności usprawiedliwiały się pogańskiém... Salus reipublicae suprema lex. Przed niewielą laty istniały prawa historyczne, przyrodzone, międzynarodowe... dziś na chorągwi wieku stało nieubłagane — siła przed prawem. Przed niewielą laty istniała jeszcze ludzkość i pojęcia braterstwa ludów, teraz śmiano się z tych starych sentymentalizmów a plemiona jawnie wypowiadały sobie wojnę. Przed niewielą laty były zasady, teraz zostały tylko interesa... Naostatku niedawno jeszcze byli wyzwoleni przez Chrystusa ludzie, teraz znowu wracała w żelazne kluby ujęta spółeczność, obchodząca się z jednostką jak z niewolnikiem. Idee te, powszechnie rozsadzone po całéj Europie, najmniéj się przyjęły w Polsce, któréj napróżno wybić chciano ów sentymentalizm z serca, doskonale wszakże pojęte zostały i zużytkowane w Rosyi. Wszyscy, którzy chcieli