300. Są w Galicji inni jeszcze pisarze, co chodzą skrzętnie około historji narodowéj. Najwięcéj odznacza się pomiędzy nimi swoją wybitnością i charakterystyką odrębną, najstarszy pod względem lat i czasu, od jakiego prace swoje poświęcił nauce. Mówimy tutaj o Dyonizym Zubrzyckim. „Wydał wiele dzieł. Pierwsze, co zwróciły uwagę na niego, były to „Historyczne badania o drukarniach rusko-słowiańskich w Galicji“, w roku 1836. Poszła za tem „kronika miasta Lwowa“ w roku 1844. Dotąd nic w Zubrzyckim nie zdradzało namiętności politycznych, niczém niewytłómaczonych. Ale za wzrostem swoich poszukiwań naukowych, coraz się więcéj ten pożyteczny i pracowity pisarz wikłał w pojęcia dziwne, jakie sobie tworzył bez żadnéj zasady o przeszłości i uwodził się jednostronnością poglądu. Wiał w nim duch nieprzyjazny i nienawistny Rzeczypospolitéj; Zubrzycki zapominał, co dobrego zrobiła Polska panowaniem w Chrobacji Czerwonéj, a szukał wszędzie w niéj winy, nawet już nie błędu. Zubrzycki nie miał nigdy głębokiego w przeszłość spojrzenia i skutków cywilizacji polskiéj ocenić nie był w stanie. Nie przekonywały go nawet same fakta, gdy serce i rozum obłąkały się na bezdrożach. Stąd doszło do tego, że z sympatjami swojemi zwrócił się gdzieindziéj. Zbierał wtedy na obszerny bardzo zakres materjały dyplomatyczne dla dziejów Galicji, i to największa jego zasługa wolna od fałszywych dążeń i wstecznych myśli. Dzieje Rusi halickiéj napisał osobno. Pożądane są wszystkie w historji monografje, ale o tyle, o ile spływają w jedność, w całość ogólną i o ile służą do wyjaśnienia szczegółów w dziejach powszechnych narodu, ale Zubrzycki rozbudzał pismami swojemi walkę, która już dawno w rzeczywistości ucichła; budził to, czego w życiu nie było, czego nawet śladów niewiele wskazywała historja. Postępując konsekwentnie zaczął wreszcie i pisać nie po polsku. Dyplomatarjusz halicki posłał drukować — do Moskwy; jego dzieła o Rusi halickiéj tłómaczył Bodiański na rossyjskie. Dzisiaj to pisarz dla literatury narodowéj stracony, ale ta strata nie byłaby bolesną, gdyby jeszcze przykładem swoim Zubrzycki nie szczepił rozdwojenia w prowincji. Szczęściem, wpływ jego nigdy nie sięgał i nie sięga daleko [1]).
- ↑ D. Zubrzycki, urodzony w r. 1777, umarł 16 stycznia 1861 r. we Lwowie.Przyp. wyd.
