Strona:PL Jebb - Historya literatury greckiej.djvu/169

życie, „a gdy wyprowadza was z niego, po obejrzeniu widowiska i uroczystości, czy nie ustąpicie ze czcią dla niego i wdzięcznością za wszystko, co widzieliście i słyszeliście”?
 18. Jeśli Epiktet kładł nacisk na godność moralną człowieka, to cesarz Marek Aureliusz (121–180) podnosił przeważnie opatrzność boską. Dwanaście ksiąg pisanych po grecku zawierają myśli jego, spisywane od czasu do czasu, znane pod tytułem „Rozmyślań.” Nie wykazują one greckiego poczucia dla piękności cnoty, ani też subtelnego puczucia religijnego Żydów, lecz wyrażają bez entuzyazmu niezachwianą ufność w opatrzność, rządzącą sprawami ludzkiemi. Widzi on w Bogu zarazem i osobę i prawo. Wyrazem jego jest rozum ludzki. Pierwszym obowiązkiem naszym jest posłuszeństwo owemu bóstwu, owej rządzącej władzy” w nas samych; osłaniać ją od gwałtu, a podnosić ponad roskosz i cierpienie, oczekując śmierci, jako rozkładu na pierwiastki, z których jesteśmy utworzeni. Nie może być złem, co jest zgodne z naturą, t. j. z Bogiem. Zapominaj urazy; wszyscy ludzie są braćmi; każdy powinien kochać wszystkich innych i starać się uczynić ich lepszymi, nawet jeśli mu źle życzą. Najlepszą zemstą jest: być lepszym od tego, co źle czyni. Wiara ta podtrzymywała Marka Aureliusza w zmartwieniach rodzinnych i gdy wśród wojny i zarazy widział upadek cesarstwa. Marek Aureliusz nie wierzył w przyszłe życie.
 19. Gdy stoicyzm był przeważnie filozofią moralną, neo-platonizm usiłował ująć istotę poznania i bytu. Pierwiastek wschodni, dający się dostrzedz u Platona, rozwinął się w Aleksandryi pod wpływami żydowskimi w naukę mistyczną. Drogą ascetyzmu i kontemplacyi, twierdzą neo-platonicy, du-