Strona:PL Jebb - Historya literatury greckiej.djvu/29

Atene, przedstawiająca mądrość, i Posejdon, bóg morza. Inni bogowie niekiedy usiłują wyłamać się z pod przewagi Zeusa, lecz on powściąga ich groźbą lub siłą. Bogowie oddziaływają na ludzi przeważnie rażąc lub wzmacniając ich ciała w ten lub inny sposób, a spodziewają się od nich ofiar w postaci smacznego pożywienia i wina. W „Odyssei” znajdujemy bardziej uduchowione pojęcie bogów. Olimp zamienił się na mglistą, odległą miejscowość, gdzie bogowie mieszkają osobno. Zeus jest teraz niezaprzeczalnym ich zwierzchnikiem. Bogowie oddziaływają nietylko na ciało ludzkie, lecz także, a nawet przeważnie, na umysł i serce. Wędrują także po ziemi w przebraniu, starając się zbadać, kto wśród ludzi jest prawym. Poematy Homera przyczyniły się wielce do ustanowienia typu każdego bóstwa i do ujednostajnienia sprzecznych niekiedy z sobą poglądów kultów miejscowych; lecz nie one stworzyły tę teologię — jest ona o wiele wcześniejszą.
 10. Moralność homerycka. Bogowie Homera karzą zawsze ludzi za nieposłuszeństwo lub obrazę własną; lecz nie zawsze karzą za czyny niemoralne. Strach bogów więc, jakkolwiek daleko byłby posunięty, nie mógłby się przyczynić do umoralnienia ludzi z czasów Homera. W tym celu niezbędne było prawo moralne, niezależne od religii. Wśród wojowników „Iliady” prawo takie reprezentuje to, co Grecy nazywają aidos, który odpowiada w znacznym stopniu naszemu poczuciu honoru. Obok tego istnieje inna zasada, występująca wyraźniej w „Odyssei” niż w Iliadzie.” Jest to nemezis, co znaczy dosłownie „podział,” a więc uczucie, które budzi niesprawiedliwy podział, oburzenie moralne. Człowiek odczuwa aidos ze względu na opinię sąsiadów; czuje nemezis,