Strona:PL Jerzy Żuławski - Przed zwierciadłem prawdy.djvu/136

tylko znowu jako przyczynę tej ostatniej. Można sobie to uzmysłowić obrazem człowieka idącego tyłem, widzi on wszystko co minął, ale nie widzi miejsca, w którem sam stoi. Dokładne zrozumienie tego zasadniczego prawa teorji poznawania Spinozy ma niezmierne znaczenie; bez tego nie będziemy mogli pojąć ani wytłumaczyć sobie wielu jego zdań.
 Czy teraz dusza człowieka, jako ideja jego ciała, jest zarazem poznaniem tego ciała? Ze stanowiska powyższej zasady stanowczo nie! Wszak ciało nie jest bynajmniej przyczyną swej idei, lecz raczej rzeczą z nią identyczną, a każda ideja jest tylko poznaniem swych przyczyn, ale nie samej siebie! Dopiero z chwilą, gdy ciało nasze staje się — czy to samo, czy też wespół z jakąś rzeczą zewnętrzną — przyczyną czegoś, jakiejś zmiany swego ustroju, poznajemy je i to przez ideję owej zmiany, która ideję naszego ciała w sobie, jako swą przyczynę, zawiera. Warunkiem tedy poznania samego siebie jest życie, rozwój, działanie; człowiek pogrążony w martwocie i nic nie działający ani nie doznający zmian wewnętrznych, nie wiedziałby nawet o tem, że jako jednostka istnieje. Dzisiejsi psychologowie śmiało by się mogli pod tem zdaniem pod-