wdziwa z natury ma już w sobie potwierdzenie swej treści i przez to jest odrazu dodatnim aktem woli. Ideja niezupełna natomiast może tego potwierdzenia nie mieć lub znaleść przeciwwagę w innej silniejszej idei, która jej treść wyklucza i stać się przez to aktem woli ujemnym. W najściślejszej łączności z tą teorją jest sokratyczne zdanie, które Spinoza powtarza, że nikt nie błądzi dobrowolnie.
Jeżeli bowiem każda ideja prawdziwa z konieczności nosi w sobie potwierdzenie swej treści czyli dodatni akt woli, to jest czystą niemożliwością, aby człowiek, mający w sobie ideję prawdziwą i nieprawdziwą, tę przyjmował, a ową odrzucał. Stać się to może li tylko przez przemożny wpływ okoliczności zewnętrznych, o czem później będzie mowa.
Rzecz jasna, że po zniesieniu woli jako oddzielnej i istotnej władzy, nie mogło być dla Spinozy nawet mowy o wolności woli. Spinoza niejednokrotnie mówi o wolności człowieka w myślach i czynach, ma to jednak zupełnie inne znaczenie, niż wolność woli.
Wolność woli jest według Spinozy złudzeniem, które jest wynikiem niezupełnych idei nas samych i naszych czynów, zdobytych za po-
Strona:PL Jerzy Żuławski - Przed zwierciadłem prawdy.djvu/152
Ta strona została uwierzytelniona.
