za przesłanki służą metafizyczne i psychologiczne ogólne zasady, — powtóre jest wytworem indukcji, opierającej się na głębokiej znajomości istoty, żądz i czynów ludzkich. Zgodność wyników zdobytych na tych dwóch drogach najlepiej świadczy o ich prawdziwości.
Nim się zajmiemy określeniem szczęścia, które Spinoza podaje, musimy jeszcze poznać znaczenie zasadniczych pojęć, któremi się posługuje w etyce.
Wszystkie czyny człowieka płyną z nieuchronną koniecznością z jednego źródła, popędu samozachowawczego, który nie jest niczem innem, jak samą istotą ludzką, o ile ją jako czynną pojmujemy. O ile jednak człowiek ulega wpływom zewnętrznym, niejednokrotnie przewyższającym swą siłą siłę istoty jego i pod ich naciskiem działa, jest tylko cząstkową przyczyną swych czynów i stąd poniekąd jest bierny.
Czynnym natomiast w całem tego słowa znaczeniu jest wtedy tylko, gdy sam jedynie jest przyczyną tego, co działa.
Łatwo zrozumieć, że wtedy też jedynie jest wolny — według określenia Spinozy, dla którego wolnością jest uleganie prawom li tylko własnej natury. Ta identyczność czynu i wolności ma
Strona:PL Jerzy Żuławski - Przed zwierciadłem prawdy.djvu/173
Ta strona została uwierzytelniona.
