Strona:PL Jerzy Żuławski - Przed zwierciadłem prawdy.djvu/215

zofji, zarówno w pierwszym, przedmioto-idealistycznym, jak i w drugim, mistycznym okresie swojej twórczości, jest tylko tłumaczem i kontynuatorem Spinozy z kantowskiego stanowiska. Wielkich nazwisk możnaby jeszcze całe mnóstwo wyliczyć. Krause na nim się wykształcił, a Schleiermacher uwielbiał go jakby świętego. Nawet Hegel, którego system napozór tak wielce od systemu Spinozy się rożni, wiele zasad swych jemu zawdzięcza i to tak dalece, że uważa spinozyzm za podstawę i początek wszelkiej wiedzy. Spinozystyczne pojęcie substancji jako energji wolnej, niezniszczalnej i wieczyście czynnej znajduje u Schopenhauera wyraz w pojęciu woli, z natury swej etycznej, jako pierwiastka istnienia. Psychologiczne teorje Spinozy, a przedewszystkiem uzależnienie uczuć przez wyobrażenia wciąga Herbert w skład swego systemu; jego teorje etyczne podnoszą i rozwijają pozytywni i utylitarni etycy angielscy. Słowem współczesna filozofja nie da się pomyśleć bez Spinozy, jest on jej ojcem duchowym tak samo, jak Bakon, Kartezjusz i Kant.
 Ale i dzisiaj nie przeszedł jeszcze Spinoza do historji, owszem, ogólne zasady jego systemu dziś może więcej niż kiedykolwiek jednają sobie