W każdym razie jest rzeczą nader charakterystyczną, że jak tylko dualizm pojawi się w ostatniej i radykalnej formie, występują natychmiast usiłowania przezwyciężenia go za jakąkolwiek bądź cenę. Ruch umysłowy po Kartezjuszu i po Kancie, który był niemniej zdecydowanym dualistą w teorji poznawania, jak Kartezjusz w metafizyce, wykazuje to dowodnie. Ostateczne rozwiązanie jednak nie przychodzi prędko, podobnie jak dualizm nie odrazu się wyłania w ścisłej formie z pierwocin swych w doświadczeniu.
Łatwo zrozumieć skąd się wziął dualizm metafizyczny, lub ontologiczny, jak może raczej należałoby go nazwać. Przeciwstawienie ducha materji ma źródło w prostym fakcie świadomości ludzkiej, spostrzegającej już w codziennem doświadczeniem[1] różnicę między własnemi, bezprzestrzennemi i bezpośrednio sobie dostępnemi stanami, a przedmiotami spostrzeżeń zmysłowych, umiejscowionemi w przestrzeni i wyposażonemi w różne tak zwane fizyczne jakości. Przeciwstawienie Boga światu jest zaś wynikiem empirycznego wyobrażenia o przyczynowej konieczności z jednej strony, z drugiej zaś ideału nieograniczonej wolności i wszech-
- ↑
Błąd w druku; prawdopodobne prawidłowe wersje to spostrzegającej już codziennem doświadczeniem lub spostrzegającej już w codziennem doświadczeniu.
