Strona:PL Jodko-Narkiewicz, Dickstein - Polski socyalizm utopijny na emigracyi.pdf/79

głe wypadki. Rezultatem rozwagi mogło być tylko potępienie przeszłości.
 Połączony wpływ krytyki i otaczającego życia dokonały razem gruntownej zmiany w poglądach myślącej części emigracyi i doprowadziły do wyraźnego zarysowania się stronnictw. Krytyka wykazała, czego robić nie trzeba; otaczające życie, francuska nauka uczyły, co robić by można.
 W rezultacie wytworzyły się na emigracyi dwa główne kierunki.
 Wszystko, co dawnych przesądów pozbyć się nie umiało, czy nie chciało, co w zachodniej cywilizacyi nie widziało nic innego, prócz blasku dworów, a historyę pojmowało, jako grę decydowaną przez potentatów tego świata, stanęło w szeregach arystokracyi, otoczyło ją zwartym szeregiem, broniąc jej i jej interesów od pocisków emigracyjnej rzeszy. To zaś wszystko, co było dostępne wpływowi europejskiej cywilizacyi, co było młode, żywe, a myśleć chciało, rzuciło się do demokratycznych przekonań. Akt, podpisany przez 3.000 prawie emigrantów a ogłaszający Czartoryskiego za nieprzyjaciela emigracyi polskiej, był wyraźnym takiego rozdziału dowodem.
 Grudziązcy żołnierze, osiadłszy w Portsmoucie, zechcieli przyjąć czynny udział w emigracyjnem życiu i w emigracyjnych pracach. Synowie chłopów „z rękami czarnemi od pługa“ nawet w oczach szlacheckiej emigracyi kosztem krwi swojej, kosztem dwuletnich mąk w pruskich więzieniach, zdobyli sobie prawo do stanowienia wraz z innymi o losach ojczyzny. Dzieci ludu — nic do arystokracyi pociągać nie mogło; to też połączyli się z jedynem zorganizowanem, widomem ciałem, przedstawiającem myśl demokratyczną na emigracyi — z Towarzystwem Demokratycznem.
 Towarzystwo Demokratyczne od dwóch lat już istniało