Ten co się uczył historji, znajdzie w legendach, w folklorze i w dziejach wszystkich narodów świadectwa, że leczenie chorób zapomocą tych lub innych tajemnych sposobów, praktykowały wszystkie plemiona i wszystkie narody po wszystkie czasy. Formy i sposoby leczenia tajemnego zmieniały się rozmaicie. Widzimy śród nich ohydne sposoby czarnoksięstwa, które się łączą z najgrubszemi formami zabobonów barbarzyńskich oraz najbardziej rafinowaną procedurę, której towarzyszą wielce światowe (fashionable) metafizyczne kulty dzisiejsze. Wogóle można powiedzieć, że idea leczenia tajemnego chorób tkwi we wszystkich formach religji, począwszy od fetyszyzmu[1] negrów z Afryki środkowej, a kończąc na najnowszych formach religji, znanych światu. Powstawały wszelakiego rodzaju teorje, aby wyjaśnić leczenie, będące wynikiem okultnych sposobów terapeutycznych. Wiele rodzajów wierzeń powstało właśnie dokoła faktów prawdziwych lub mniemanych uleczeń. Kapłani, kaznodzieje i cudowni lekarze zapewniali, że przez nich objawia się łaska boża i nacisk kładli na to, że oni właśnie są przedstawicielami na ziemi tego bóstwa, które czczono w danym kraju. Na dowód czego przytaczali swoją zdolność leczenia chorób. Sama ta siła leczenia przez wyznawców jakiejś religji, była podnoszona jako dowód prawdziwości owej religji; leczenie zaś, dokonywane
- ↑ W oryginale voodooisus (wuduizm) od plemienia murzyńskiego Voodoo (wudu).
