armji pracy, tem większy musi być oficjalny pauperyzm. Takie jest bezwzględne i powszechne prawo nagromadzania kapitalistycznego.
Stąd również wynika i tendencja dziejowa tego nagromadzania. Ręka w rękę z akumulacją i koncentracją kapitału rozwija się również kooperatywna forma procesu pracy, prowadzonej na coraz większą skalę, świadome technologiczne stosowanie nauki, planowa wspólna uprawa roli, przekształcanie narzędzi pracy w narzędzia, któremi można się posługiwać tylko zbiorowo, i zaoszczędzanie wszelkich środków wytwarzania przez używanie ich, jako wspólnych środków wytwarzania z pomocą skombinowanej pracy społecznej. Wraz z nieustannem zmniejszaniem się liczby magnatów kapitału, uzurpujących i monopolizujących wszystkie korzyści tego procesu rozwojowego, wzrasta masa nędzy, ucisku, poniewierki, poniżenia i wyzysku, lecz wzrasta również i oburzenie wciąż powiększającej się liczebnie a przez sam mechanizm kapitalistycznego procesu wytwórczego wyszkolonej, zjednoczonej i zorganizowanej klasy robotniczej. Monopol kapitalistyczny staje się kajdanami tego samego systemu wytwarzania, który przedtem rozkwitł wraz z nim i dzięki niemu. Ześrodkowanie środków produkcji i uspołecznienie procesu pracy osiągają wreszcie pewien punkt, gdy wchodzą w nieuleczalny zatarg z kapitalistyczną skorupą. Wówczas wybija godzina śmierci własności prywatnej, wywłaszczyciele zostają wywłaszczeni.
Własność indywidualna, oparta na własnej pracy, zostaje w ten sposób z powrotem powołana do życia, lecz na szerszej podstawie zdobyczy ery kapitalistycznej: jako kooperacja wolnych robotników i jako ich wspólna, zbiorowa własność w stosunku do ziemi i wytworzonych przez samą pracę środków produkcji. Oczywiście, przekształcenie własności kapitalistycznej, faktycznie już teraz stosującej społeczne procesy pracy i wytwarzania, na własność społeczną będzie bez porównania mniej trudne, powolne i uciążliwe niż przekształcenie rozdrobnionej własności, opartej na własnej pracy jednostek, na własność kapitalistyczną. Wówczas chodziło o wywłaszczenie całej masy ludności przez garść uzurpatorów, obecnie zaś będzie chodziło o wywłaszczenie garści uzurpatorów przez masę ludności.
