Mussoliniego. „Marsz na Rzym, powiada Lewinson, był w bardzo
znacznej części tryumfem pieniądza“ (str. 291 franc. wyd.). Oczywiście Mussolini wywdzięczył się kapitalistom odpowiednią polityką podatkową, sparaliżowaniem wałki robotniczej i t. p.
Chodzi jednak o ludzi do walki w szeregach oddziałów zbrojnych. Tych rekrutuje się przedewszystkiem z drobnej burżuazji. Np. hitlerowski program jest niemal całkowicie przystosowany jeśli nie do potrzeb to przynajmniej do psychologji drobnego „burżua“. Drobny
rzemieślnik i sklepikarz, pozatem urzędnik duszą się w sieciach długów i konkurencji (często żydowskiej). Stąd hasła hitlerowskie — walka z żydowstwem; obalenie procentu (!?); likwidacja wielkich uniwersalnych domów handlowych, jako niebezpiecznych konkurentów. Tak drobna burżuazja smagana biczem kryzysu, zapisuje się do Hitlera i wrzeszczy: „Niemcy, zbudźcie się! Heil Hitler!“
Dalej idą chłopi. Postawa chłopów wobec faszyzmu jest różna, zależnie od lokalnych warunków i (naogół) od stopnia napięcia stosunków rolnych. W Polsce chłop w swej masie jest za demokracją i przeciwko faszyzmowi, zwłaszcza, że widzi swych wrogów — feudałów w faszystowskim obozie. Ale w Finlandji, w ruchu „lappowskim“, chłopi biorą znaczny udział; pod wpływem kryzysu znaczna część niemieckiego chłopstwa idzie do Hitlera: w Austrji klerykalnego górskiego chłopa udało się zmobilizować przeciw czerwonemu i „bezbożnemu“ Wiedniowi. Wreszcie — proletarjat. Oczywiście proletarjat jest główną siłą antyfaszystowską, ale nie ulega wątpliwości, że tu i owdzie udaje się dla faszyzmu pozyskać grupy proletarjackie — czy to na skutek kryzysu i efektownej nacjonalistycznej agitacji (Hitler), czy na skutek systematycznych finansowych i organizacyjnych wysiłków zwycięskiego faszyzmu (Polska). Oczywista, są to grupy przeważnie mniej uświadomione, zastraszone lub zdemoralizowane.
W ten sposób otrzymujemy jasną odpowiedź na swoje zapytanie. Faszyzm opiera się na pieniądzu kapitalistów i ziemian; ludzki zaś
materjał dostarcza mu przeważnie drobna burżuazja i częściowo chłop.
Znając istotę i uklasowienie faszyzmu, możemy przejść do jego ideologji.
Znając istotę faszyzmu oraz wiedząc, na jakich klasach się opiera, możemy przystąpić do „ideologii“ faszyzmu, — do tych teoryj i poglądów, które spotykamy w tym obozie. A faszyzm lubi różne efektowne „ideologje“, gdyż musi czemś przykryć niemiłą nagość klasowego interesu burżuazyjnego.
Oczywiście, w różnych krajach — stosownie do warunków i tradycyj — te ideologje są różne. Np. hitleryzm niemiecki jest bardzo antysemicki, faszyzm włoski — nie. Ale ponieważ istota faszyzm
