Strona:PL Kazimierz Czapiński - Faszyzm współczesny.pdf/33

 Przechodząc do literatury, podamy rzeczy najbardziej dostępne i konieczne. Kto chciałby uzupełnić nasze wywody dalszą literaturą niemiecką, niech weźmie do ręki Nr. 9 niemieckiego miesięcznika „Gesellschaft“ za rok 1931: znajdzie tam ciekawy artykuł tow. Schifrina „Literatura o faszyzmie“.
 W języku polskim wielkiego wyboru nie mamy. Książeczka Wintera „Duce“ daje przeważnie tylko faktyczny materjał z dziejów włoskiego faszyzmu, specjalnie zaś teroru. Dobra jest dla tych czytelników i prelegentów, którzy chcą uzupełnić nasze z konieczności suche wywody opisami wydarzeń. Książka Prezzoliniego „Faszyzm“ może uzupełnić nasze wywody z zakresu ideologji i historji faszyzmu włoskiego, ale czytać ją trzeba z ostrożnością, gdyż autor w sosie „objektywizmu“ w gruncie rzeczy niejednokrotnie zaciemnia istotę faszyzmu.
 Jesteśmy może w trudnej sytuacji. Wobec tego polskiemu czytelnikowi — o ile już dobrze zorjentował się w istocie faszyzmu — poradzilibyśmy sięgnąć do książki faszystowskiej: Menotti Corvi: „Ustrój faszystowski w Italji“. Jest to poprostu dogmatyczny podręcznik faszystowski. Ani śladu jakiegokolwiek krytycyzmu. Cały czas mamy do czynienia z „apologją“ (obroną i pochwałą). Ale autor daje dużo materjału: zwłaszcza w dodatkach znajdujemy tekst szeregu najważniejszych ustaw, które trzeba dobrze przestudjowac, jak np. ustawy z r. 1926 o zbiorowych umowach i sławetną „kartę pracy“ z r. 1927. Ale i w tekście znajdujemy ciekawe rzeczy z zakresu ustawodawstwa (parlament, prasa, korporacje), Komentarz autora jest rozbrajająco naiwny.
 O korporatywnym ustroju można jeszcze przeczytać książeczkę Starzewskiego: „Ze studjów nad faszyzmem“, ale istota (klasowa) rzeczy jest rzeczywiście zamazana. Skoro mowa o „korporacjach“, dobrze jest przeczytać artykuł tow. Labrioli „Korporacyjny system faszystowskiego państwa Włoch“ w Nr. 9 „Gesellschaft“ za rok 1931.
 Z literatury zagranicznej na pierwszem miejscu wymieniłbym nową obszerną pracę tow. Angeliki Bałabanowej — „Das Wesen und Werden des Faschismus” (Istota i rozwój faszyzmu). Coprawda autorka omawia głównie faszyzm włoski, ale bardzo ciekawie. W załącznikach znajdziemy stary program faszystów z r. 1919 i umowę laterańską (z papieżem) z r. 1929.
 W naszych wywodach powoływaliśmy się głównie na włoski i niemiecki faszyzm. Jeśli czytelnik zechce uzupełnić te nasze wywody przeglądem ruchu faszystowskiego w innych krajach, zajrzy do rosyjskiej (sowieckiej) pracy Sandomirskiego „Sowremiennyj faszyzm“ oraz do zbiorowej pracy, wydanej przez międzynarodową Komisję dla zwalczania faszyzmu: „Faschismus in Europa”.