skim profesorem Kelsenem („Zagadnienie Parlamentaryzmu“, str. 20), — dlaczego to zniechęcenie do demokracji
- „ujawniło się właśnie w momencie, w którym powstała możliwość, że pozostający dotąd w mniejszości proletarjat zdobędzie większość i w ten sposób demokratyczny parlamentaryzm zwróci się przeciwko tej grupie, której dotąd zapewniał panwanie polityczne?“
Bardzo słuszne i zjadliwe zapytanie.
Mamy więc przed sobą istotę i zarazem pochodzenie faszyzmu. Musimy jednak do naszego określenia wprowadzić pewien dodatek. Nie należy rozumieć, że faszyzm powstaje dopiero wówczas, gdy ruch socjalistyczny grozi — w warunkach demokracji — uzyskaniem większości (jak w Austrji, która daje czysty typ faszyzmu). Nawet bowiem tam, gdzie ruch robotniczy daleki jest od większości, staje się on dla burżuazji niezmiernie przykrym przez żądanie podwyżek plac (demokratyczna wolność koalicji!) i „kosztownych“ ubezpieczeń; zwłaszcza w okresie kryzysów gospodarczych takie żądania i walki stają się dla burżuazji nie do zniesienia.
A przytem — jeszcze jedno. Obok burżuazji, oczywiście, staje także ziemiaństwo, — reakcyjna klasa feudalna, która przy demokracji wogóle znika niemal z życia politycznego, a przy dyktaturze (jak dawniej przy królewskich dworach) uzyskuje nie tylko znaczenie, ale i gwarancje przed reformą rolną. Albowiem demokracja jest nie tylko drogą dla proletariatu w walce o Socjalizm, lecz także środkiem walki chłopa o reformę rolną — zwłaszcza w krajach, gdzie pozostałości feudalnych jest jeszcze wiele (Polska). Tem się tłomaczy niezwykle gorący udział ziemian - feudałów w ruchu faszystowskim, np. roiła takiego magnata hr. Starhemberga w „Heimwehrze“. A i u nas — rola Radziwiłłów i Lubomirskich.
W tem sposób istotą i źródłem faszyzmu jest zbrojna walka burżuazji z demokracją, ułatwiającą proletariatowi walkę o reformy socjalne i socjalizm, zaś chłopom — walkę o reformę rolną. Rozumie się, że „reformy“ trzeba brać w szerokiem znaczeniu — kwestja np. budżetowa i podatkowa odgrywa także wielką rolę.
Teraz przejdziemy do innego zagadnienia: na jakich klasach społecznych opiera się faszyzm? Odpowiedź — zdawałoby się — jest łatwa: Skoro bowiem walczy z demokracją interes kapitalisty i ziemianina, więc na kapitaliście i ziemianinie opiera si faszyzm. Odpowiedź to niewystarczająca. Kapitalista i ziemianin nie lubią się narażać w walce ulicznej; zresztą liczebnie jest ich zamało. Wobec tego najczęściej zachowują tylko faktyczne kierownictwo i dają pieniądze. Rola pieniędzy kapitalistycznych we włoskim np. ruchu faszystowskim jest znana. Kto jej nie zna, niech weźmie do ręki ciekawą książkę Lewinsona. „Pieniądz w polityce“ (po niemiecku i francusku). Tam znajdzie dużo ciekawych danych, jak finasowano
