pod względem rolniczym opiera się na tém, o ile rozcząstkowanie szkodliwe jest krajowi, zmniejszając produkcyą; niepotrzebny, i inaczéj mogący być użyty kapitał obracając na zagospodarowania drobne, narzędzia rolnicze i t. p., których połowa np. przy rozleglejszych posiadłościach byłaby wystarczającą. We Francyi z faktów statystycznych, w niektórych miejscowościach zebranych, przekonano się, że podział gruntów na zbyt drobne czątki zmniejszył i podrożył produkcyą; myślano już o prawie ograniczającém. U nas kwestya ta nie jest jeszcze tak pilną, bo dalecy jesteśmy od rozdrobnienia, przeciwnie, może grzeszym zbyt zmasowanemi posiadłościami, zwłaszcza w niektórych prowincyach.
Zwrócenie oczów na zagadnienie tak nowe samo przez się już jest ważne, choćby w téj chwili do żadnego nie doprowadziło skutku.
Spotykamy jeszcze w Rocznikach: o włościanach, ich bycie, projektach oczynszowania i t. p. następujące artykuły ważniejsze. Próby praktyczne, ułatwiające włościanom występowanie z dzisiejszéj nędzy i zapewniające im byt samoistny przez St. Kr...; Uwagi nad oczynszowaniem przez Kor. Malczewskiego; Gospodarstwo postępowe nakazuje oczynszowanie przez hr. Zamojskiego. Słowo w przedmiocie zawierania układów wieczysto czynszowych przez Sew. Biernackiego; O własności i dzierżawie, ze względu na włościan naszych, przez hr. Zamojskiego; O kasie pożyczkowéj włościańskiéj (przez Wojciechowskiego); Kwestya włościańska przez hr. Zamojskiego; Jak miéć dobrych i wypłatnych czynszowników przez tegoż; Co nazywamy okupem pańszczyzny i jakie są jego korzyści przez L. Górskiego i t. d.[1]. Najważniejsze w tym przedmiocie prace, bo doświadczeniem i nauką poparte są bezsprzecznie hr. A. Zamojskiego; samo wyrzeczenie zagadnień, niejako już ducha w ich rozwiązaniu i cel wskazuje. Pogodzić interes właściciela z obowiązkami jego, oto treść zadania. Czyli to jest podobném i jak? pojedyńcze rozprawy i przykłady uczą. Nie będziemy i nie możemy ich rozbierać, nie czując w sobie w tym przedmiocie dość wyrobionych myśli, nie dość znając królestwo, o którém tu głównie mowa, a całkiem w innych zostając stosunkach z ludem prowincyj naszych. Kwestya włościańska, zadanie naszego wieku, nie tylko u nas, ale w całéj Europie potrzebuje rozwiązania i nie otrzyma go, chyba doświadczeniem, opartém na wyrozumowanych próbach. Żadne teorye bez prze-
- ↑ Tu wymienim jeszcze artykuł o szkółkach włościańskich rolniczych T. XIV. 2. 271.
