kiéj i katolicyzmie, a filozoficzniéj i bardziéj po katolicku żyć i działać. Uznać braćmi tych, których Chrystus braćmi nazwał, i kochać, jak on przykazał. A kochać nie słowy, ale uczynkami. W czynie miłości, braterstwa pojednałyby się może zwaśnione stronnictwa. Dziś spór zajątrza, rozżarza niepotrzebny ogień i z obu stron ściele trupem żywotne prawdy, bez korzyści dla tego postępu i ludzkości, o których tyle gadamy“ [1].
Bardzo piękne były-to zdania, lecz niestety, bardzo ogólnikowe. Pogodzić stronnictwa nie były one w możności, ani téż stać się zawiązkiem nowego. Sam Kraszewski niedługo wytrwał na téj wyżynie ponad stronnictwami i zstąpił w r. 1849 do szpalt „Tygodnika Petersburskiego“, kiedy się główni kierownicy od niego usunęli; a ze szpalt tych prażył młodzież postępową bolesnemi docinkami, alluzyami nie tylko do szczupłego zasobu ich wykształcenia, ale i do chętki paradowania na koniku postępowym kosztem sensu. Wywołało to pierwszy głośny objaw niechęci względem Kraszewskiego wśród młodego pokolenia, a wyrazem jéj był „List Zofii z Brzozówki do Benedykta Dołągi“, drukowany najprzód w 4 numerze „Gwiazdy“, a potém osobno w Wilnie (1850). Draśnięty, nic na to bezpośrednio nie odpowiedział, lecz się do kółka postępowego do reszty zniechęcił i niepochlebnemi je malował bar wami w powieściach wówczas tworzonych (np. w „Starym słudze“). Prawie równocześnie jednak zerwał także z „Tygodnikiem Petersburskim“.
Tym sposobem Kraszewski w téj walce dwu stronnictw nie zajął wcale stanowiska wpływowego, nie wyzyskał śwego rozgłosu powieściopisarskiego na rzecz pogodzenia walczących, albo gdyby się to okazało niemożliwém, na rzecz tych haseł, którym słuszność przyznawał.
Z czasu pobytu w Dreźnie, najważniejszym faktem pod względem poglądów polityczno-społecznych było odporne zachowanie się Kraszewskiego względem stronnictwa wstecznego w Galicyi, które za głównego inicyatora miało Pawła Popiela, a w następstwie przezwane zostało Stańczykowskiém. Z powodu „Listu“ Popiela ogłoszonego w r. 1865, Kraszewski skreślił 4 grudnia t. r. „List otwarty do księcia Jerzego Lubomirskiego“, gdzie omówiwszy położenie Galicyi w państwie austryackiém, zarzucił wprost Popielowi, iż mu szło o uchowanie własnéj skóry, i dodał: „Nikt pewnochoroby społecznéj nie pragnie, ale gdy rodzony brat na ospę choruje, może polityczném jest pójść od jego łoża, aby siebie ocalić,
- ↑ Przedmowa do 1-go wydania „Sfinksa“, podpisana 3 listopada 1846 r.
