wali wielką część Europy od prastarych czasów; ciśnieni i parci przez różne ludy wędrowne w epoce migracyi narodów, zmieszani z niemi poczęści, w walkach o ziemię rodzinną, nie nabrali wszakże dzikości charakteru innych ludów; nie postradali znamionującej ich łagodności, prostoty i téj wiekuistéj tęsknicy, rozlanéj w pieśniach, widocznéj w obyczajach, która ducha ich nieustannie podnosiła ku niebiossm.
Wszystko, co wiemy o bycie dawnych Słowian potwierdza, że naród ten od Boga nie był upośledzony, że w podziale darów wiekuistych otrzymał przeczucie gorące prawdy, poryw ku ideałom, miłość ludzkości i serce szlachetnym uczuciom dostępne.
Słowiane mieli pojęcie o jednym Bogu, lecz zmieszane z tysiącem dodatkowych idei o jego siłach, symbolizowanych widomie różnemi kształty; co więcéj, mieli wiarę w życie przyszłe i nieśmiertelność ducha.
Pieśń, ta tęsknica duszy, muzyka, ten jęk serca, były ich najmilszém zajęciem.
W gościnności Słowian, którą przyjęli Polacy, widoczne jest wielkie pojęcie braterstwa ludzi.
Wyżéj téż stali co do wewnętrznego urządzenia kraju, niż inne nieochrzczone narody. To, co nam ułamkowo pozostało z urządzeń gminy, ze stosunków do siebie jéj członków, świadczy samo dostatecznie o stopniu wykształcenia, na jakiém stało to plemię. Prawo, zwane prawda w tych starych wiekach, już także istniało głęboko pojęte jako przymiot bóstwa[1], a jedność wyrazów na oznaczenie prawdy i prawa domyślać się każe, jak je szanować umiano. Sądy, prawo wyborowe zastosowane do wszystkich posad, małżeństwo obowiązujące religijnie, razem z mnóstwem innych dowodów, o téj epoce wydają świadectwo, które żałować każe, iż tak niedostateczny obraz jéj kreślić musimy.
Słowianom znane było pismo, znana sztuka, któréj na ozdobę swych świątyń i rzeźbienie bóstw używali; ale najpotężniejszym pomnikiem epoki, która po sobie mało innych zostawiła pamiątek, jest język, są słowa przedwieczne, których używali na oznaczenie pojęć i nazwanie rzeczy, do dni dzisiejszych niosące świadectwo dziejowe o duchu, co je utworzył.
Jak wykopywane z mogił siekiery kamienne, wyrazy mowy widomie nam przeszłe malują życie.
Przez jakiś czas chciano Słowian uważać za świeżych przybyszów do Europy; ale dziś wątpliwości nie ulega, że oni są jedne-
- ↑ Prowe.
