Strona:PL Kraszewski - Wybór pism Tom IX.djvu/326

305

ODCZYTY O CYWILIZACYI W POLSCE.

 Po pieśni, lub raczéj jednocześnie z nią idzie podanie, będące często rozdartym na szmaty śpiewem, z którego suchy tylko skielet pozostał. W niém żywiéj jeszcze maluje się charakter narodu, w niém jest ziarnko dziejowe, ale nie tyle historyi, co myśli na nią nasnutéj.
 Lud z ubiegłych swych przygód tworzy to, czego dusza jego pragnie: ideał swój dziejowy. Prawda w nich nie absolutna, nie kronikarska, ale duchowa. Dlatego podania za podstawę badań dziejowych rzadko służyć mogą, ale są tkanką ważną dla badacza narodowego ducha. I nasze téż nie mogą nam być obojętne, gdy w nich pierwszych pojęć o świecie i ludzkości szukać zechcemy. Cóż oznacza owo pierwotne podanie o trzech braciach przybyłych od rzeki Dunaju, stojące na czele dziejów naszych, jeśli nie ideę braterstwa ludzkości całéj? Co znaczy gniazdo orle, jeśli nie ziemię, która karmi na swém łonie wszystkie zarówno stany społeczeństwa?
 Wybór owych dwunastu wodzów, wojewodami zwanych, jest już przypomnieniem stanu przejścia i rządów wiernych i wybranych przez lud naczelników; a Krakus staje tu jako historyczna konieczność, rodząca z łona wielowładztwa jedyną władzę, w stanie wojny i potrzebie obrony nieuchronną.
 Podanie zaraz obok Krakusa mieści swój ideał królestwa.
 Krakus, wybrany królem a głową narodu, opowiada, jako chce być nie panem, ale towarzyszem w królestwie; mówi, że nie dla siebie, ale dla drugich władzę odzierżał i na świat się rodził. A prawo Krakusowe głosi, że idzie w pomoc słabszym przeciw możniejszym. Tych pojęć w rozbiorze podań ludu zaniedbywać się nie godzi, gdyż one głównie stanowią ich charakter.
 Zabicie smoka przez Krakusa, jak inne podania podobne i w tych samych streszczone warunkach przez inne ludy, oznacza zwycięstwo nad przemożnym żywiołem pożytym sztuką a nie siłą, umysłem a nie pięścią. A i w tém mieści się myśl wielka, choć może ciemna, wyższości ducha nad moc bydlęcą.
 Wreszcie mogiła Krakusowa, pomnik po garści usypany na grobie króla lechickiego, jest także ideą zbiorowéj siły, która góry wznosi i wieki trwać może.
 Wiekuiście jedno podanie ludzkości, dzieje smutne Kaimowe powtarzają się w bratobójstwie drugiego Krakusa przez Lecha, Jestto pamięć jakiéjś walki braterskiéj, dwóch może plemion, z których jedno wytępione zostało, a drugie swe siedziby opuścić musiało, okupiwszy je krwią braterską.
 Na tém gruzowisku powstaje pierwsza polska niewiasta, ideał