Strona:PL Kraszewski - Wybór pism Tom IX.djvu/340

319

ODCZYTY O CYWILIZACYI W POLSCE.

zaszczepione u nas prawdy nigdy nawpół i obojętnie przyjmowane nie były, ale chwytane do serca, rządziły całém życiem człowieka. To co cnotą mogło być w mnichu zamkniętym w celi klasztornéj, w królu stało się klęską dla kraju cierpiącego i osłabionego przez kilkadziesiąt lat panowania Wstydliwego. Najazdy Tatarów, rozterki i boje książąt, wpływ wzrastający Niemców, którzy kraj nie już z orężem, ale z siekierą i motowidłem nachodzili, niosąc z sobą swe prawa, język, strój, mowę, wszystko prócz chleba — zagrażały przyszłemu rozwojowi państwa i jego narodowości.
 Wśród tych bojów jednak o kawałki ziemi, wpośród klęsk niepoliczonych, Polska kształtowała się, urabiała, wznosiła, coraz wyraźniejszemi od sąsiadów odcechując rysy. Już za Wacława i Łokietka państwo to ma w sobie wszelkie nasiona swéj przyszłości, które tylko nadal rozwijać się mają.
 Bohatersko wygląda przy małéj swéj postaci Łokietek, wygnaniec o kiju pielgrzymujący do Rzymu, rycerz w boju dorabiający się powtórnie władzy, którą utracił, i jednoczący rozpierzchłe części dawnéj całości, długo rozdartéj na dzielnice.
 Panowanie Łokietka jest przygotowaniem do Kazimierzowego. Zastał on kraj długą niedolą, nietylko rozczłonkowany i osłabły, ale wewnętrznie poszarpany przywilejami, rozdzielony prawami wyjątkowemi służącemi duchownym, przybyszom, panom, szlachcie możnéj i uboższéj, a jak najmniéj już kmieciom. Walczyć o porównanie tych praw było zapóźno lub zawcześnie, lecz Łokietek krok ku temu uczynił, ujednostajniając podatek. Był to pierwszy krok do ujednostajnienia prawa.
 Zjazd Chęciński pierwszy raz na historyczne pole wyprowadził wzrosły w ciszy stan rycerski, szlachecki, wezwany do udziału w naradach krajowych. Łokietek wywiódł ten nowy żywioł do życia, aby z jego pomocą mógł oprzéć się władzy i przewadze urosłego nad miarę możnowładztwa. Sejm ten stanowi téż epokę dopełniając pierwszéj formy Rzeczypospolitéj Polskiéj, z któréj kraj dalsze swe snuć miał losy.
 Tak urządzone i spojone na nowo królestwo wziął Kazimierz syn Łokietka, i aż w połowie XIV wieku, prawodawczym sejmem wiślickim, zamyka okres pierwszy dziejów kształcenia się narodu polskiego.
 W téj księdze leży owoc wieków poprzednich, od dziesiątego począwszy.
 Spójrzmy teraz, jak się ukształtowała Polska, pod rozlicznemi wpływy, które na nią działały, czynnością religijną duchowieństwa, cywilizacyjną rycerstwa, prawodawczą panujących; wpływem Za-