Strona:PL Kraszewski - Wybór pism Tom IX.djvu/590

569

LISTY Z MOKOTOWSKIÉJ ULICY.

Serbia zaklęła w urocze poemata, dla niéj królewicz Marko jest uosobieniem narodu, a historya jego niedała wygasnąć wspomnieniom i nadziei.
 Z hajdukami, utrzymującemi wiecznie wojnę z niewiernemi, pieśń leci w góry i lasy, i z nich powraca pomnożona opowiadaniem o ich męstwie i przywiązaniu do kraju.
 Hajducy stanowili niejako odrębną społeczność w narodzie, rodzaj stowarzyszenia zbrojnego. Hajduk, spełniwszy mord i zemstę, które go wyświęcały na wywołańca, uciekał i poczynał nieskończoną walkę z nieprzyjacielem wiary, nie wolno mu było poddać się, a schwytany, musiał ginąć na pal wbity bez jęku boleści; obowiązany był nie rzucać nigdy boju, żyć w zgodzie ze swemi towarzyszami, i stawać w ich obronie, mścić zabitych, a wspomagać choćby życiem przypłacając, współbraci. Hajducy dzielili się na oddziały, a dowódcy ich mianowali się Arambaszami. Zwykle towarzystwo rozchodziło się d. 26 października, i przezimowawszy tajemnie u przyjaciół, schodziło znowu w umówioném miejscu w lesie d. 23 kwietnia.
 Każda taka gromada miała las swój, w którym się ukrywała i czyhała w nim na Turków, ale ukazywała się także niespodzianie w różnych punktach zagrożonych. Życie hajduka najlepiéj malują pieśni o bohaterach tych wypraw Starynie Nowaku, dziecku Gruicy i t. d.
 Dzisiejsza Serbia właściwa ogranicza się Dunajem, Sawą, Dryną i Tymokiem; jestto cząstka dawnego carstwa serbskiego. Jestto kraj górzysty i lasami okryty, stworzony niedostępnością swą na przechowanie w łonie życia narodowego. Tu to w r. 1804 wybuchło pierwsze powstanie, którego wodzem obrany był Karażorż. Dziesięć lat trwała wojna krwawa, nierówna, bohaterska, któréj bitwa pod Miszar zowie się Maratonem, a Kamienica Termopilami. Wódz jéj był na wysokości wielkiego i trudnego położenia, surowy, energiczny, sprawiedliwy, bezinteresowny, nie pragnący sławy i odznaczenia się, miał duszę stworzoną do takiego przewództwa, miał talenta żołnierza i organizatora, bił się i zakładał szkoły. Niewiadome są przyczyny, dla których znużony walką w r. 1813, 21 września, schronił się na ziemie austryackie. Ta ucieczka była znakiem rozpierzchnienia Serbów i okrutnéj zemsty tureckiéj. Dwa lata trwała znowu niewola, i w 1815 r., Miłosz Obrenowicz stanął na czele nowego ruchu. Miłosz w 1830 r. uznany książęciem dziedzicznym w Serbii, oddzielonéj i wewnątrz niezawisłéj, rozpoczyna trudne panowanie. Spisek w r. 1839 zmusza go do abdykowania na syna i wyjazdu na Wołoszczyznę. Tryumwirat rządzi rok cały, bo Milan, syn Miłosza, umarł w pierwszym miesiącu po wstąpieniu na tron, a brat jego Michał uszedł z ojcem.