Strona:PL Kraszewski - Wybór pism Tom IX.djvu/609

588

J. I. KRASZEWSKI.

wdzonym przez księcia, może doń przyjść i powiedziéć mu: — Gospodar! krzywda mi się stała taka a taka, sprawa ma się nie tak oto, ale inaczéj. Naówczas książę na nowo rozbierze rzecz i jeśli słuszność ma za sobą osądzony, wyrok odmieni.
 Książę Daniło oprócz tych praw ustnych, chciał wprowadzić nowy kodeks, i zapewnić nim porządek stały w Czarnogórze. Chodziło mu głównie o to, aby prawo zastąpiło siłę, i by winowajcy nie uciekali do Turcyi, jak dotąd czynili. — Chciał téż oznaczyć stałe pensye senatorom, dowódcom i perżanikom, a winy sądowe uczynić dochodem państwa; określić cło, które pobierać się miało na granicy tureckiéj, i stały podatek stosowny do przemożności każdego, dla zasilenia skarbu publicznego, który właściwie dotąd nie istniał. Skarb, jak gdzieindziéj, miał dawać płace urzędnikom, służyć na koszta założenia szkół, zrobienia dróg i t. p.
 Z tego programu, stosującego się do wewnętrznego rozwoju, spodziewać się było można, że Daniło, trzymając się o ile możności obronnie tylko, wojny zaczepnéj unikać będzie, i poświęci się głównie oświacie, organizacyi księstwa, potrzebie wyprowadzenia z odwiecznego stanu, w jakim go wojny i niepokój trzymały. Rzeczy byłyby zapewne tak poszły, gdyby wojna nie przeszkodziła, wojna sroga i zacięta, ukończona po koniecznych bojach przy Ostrogu i Czernicy, przy odebraniu Biełopławicy — pokojem Podgórskim. Status quo ante bellum przywrócony został za pośrednictwem Austryi i Rossyi.
 Dopiéro po ukończeniu téj walki Daniło zwrócił się znowu do wewnętrznego reorganizowania kraju. Powiaty na wzór turecki rządzone były dotąd przez rodzaj paszów, którzy jak tureccy paszowie brali je niby w dzierżawy, opłacali umówioną summę, a wybierali z ludności, ile sami chcieli. Zarząd ten naprzód książę Daniło zmienił zupełnie, stanowiąc podatki stałe, powiększył straż wewnętrzną zwaną perżanikami; wymiar sprawiedliwości pelecił senatorom w Cetyni. Nowy kodeks 1853 r. dawny obyczaj zemsty osobistéj zmienił na porządny sąd i karę. — Z téi reformy tylko serdarowie i kniaziowie rządzący po powiatach i część duchowieństwa także okazali się niezadowolnionemi. Powiększenie wojska regularnego, podział jego na dwa korpusy, oddanie dowództwa prezydentowi i wice-prezesowi senatu, ustanowienie rodzaju straży przybocznéj, którą sam miał dowodzić, dopełniły reform w wojsku.
 „Kto zaznał i zapamięta dawniejsze czasy Czarnogóry, mówili późniéj sami miejscowi obywatele, kto pamięta, co się tu działo przed dwudziestu laty, kiedy rodzina rodzinie wypowiadała wojnę, a wieże Cetyni strojono codzień w nowe głowy tureckie, kiedy zem-