Strona:PL Kraszewski - Wybór pism Tom IX.djvu/625

604

J. I. KRASZEWSKI.

celarya stanu, jest potężny arcykapłan, naczelnik duchowieństwa, Szeik ul islam i mnóstwo dyrektorów różnych wydziałów, komitetów i t. p. Do tych należy rada tanzimatu, komitet reform złożony z najdostojniejszych urzędników, uorganizowany w roku 1839 i trwający dlatego może, iż dotąd tak zrobił mało. Będzie miał przyczynę trwania bez granic.
 Obok tego rządu głównego w stolicy, każda prowincya jest rządzona przez naczelnika, z radą dodaną mu więcéj dla formy niż rzeczy. Prowincye dzielą się na okręgi, okręgi na powiaty i gminy. W okręgach rządzą kaimakanowie, zależni od naczelnych władców prowincyi, pod ich rozkazami jest policya, komendanci wojskowi i t. d. Kaimakan ma cywilne i wojskowe naczelnictwo, czuwa nad odbiorem podatków, robi wszystko, co uzna za potrzebne, z pomocą urzędników i żołnierzy. Formy i nazwiska, które spisuje starannie p. Collas, dowodzą nie tyle podziału i kontroli władz jednych przez drugie, jak raczéj tego stopniowania biurokracyi, któréj cały ciężar spoczywa na ostatnim stopniu najniższym, na téj jednostce rządzonéj, sądzonéj, opodatkowanéj, administrowanéj za pomocą niezmiernéj ilości narzędzi pomnażających tylko brzemię, jakie ona dźwiga.
 Zdanie Thierrego o zarządzie wewnętrznym państwa ottomańskiego, którém się podpiera p. Collas, wystosowanéj przeciw francuskiéj administracyi, więcéj ostatnią potępia, niż pierwszą uniewinnia.
 Idzie daléj wymiar sprawiedliwości i zarząd religijny równie pochlebnie wystawione, lecz przy najlepszych chęciach okazania, że trybunały są urządzone w sposób zaspakajający, nie wiele się o nich powiedziéć dało.
 Pierwszém i ostatniém słowem religijnego i społecznego ustroju jest koran, z którego urządzony za Solimana I kodeks służy za księgę praw, przerobioną w r. 1824 za Mahmuda II. Późniéj jeszcze poprawiono go w wielu miejscach.
 Prawo karne zreformowano w r. 1840.
 Prawa administracyjne obejmują rozporządzenia z r. 1846; prawo handlowe przepisane z francuskiego w r. 1850.
 Szeik ul-Islam, najwyższy kapłan i stróż koranu, jest zarazem stróżem prawa wszelkiego; gdy Mahmud do reform swych potrzebował wierszy koranu, któreby je podpierały, umiano mu ich zawsze wyszukać. Świeckie duchowieństwo przedstawiają ulemowie, pochodzący wogóle z rodzin ubogich. Sam autor uznaje, że Turcya znajdzie w nich zaporę ciężką do spełnienia reform potrzebnych, ulemowie bowiem tworzą rodzaj korporacyi mającéj swe przywileje i dochody, których wyrzec się nie zechcą łatwo. Ulemowie dzielą