„Wśród Niemiec rozdzielonych, Opatrzność sama daje narodową koronę najgodniejszemu z książąt niemieckich, który potrafi pochwycić zręczność i... śmiéć. Łatwiéj to Prusom niż komu.
„Gdybym był księciem niemieckim, mówił Napoleon na S. Helenie, połączyłbym pewnie 30 milionów Niemców pod berłem mojém, a znając ich, jak-em ich poznał, wiem, że nigdyby mnie nie opuścili.“
„Francya dzisiejsza nie lęka się Niemiec wielkich i silnych; jak nie obawiała się wielkiéj i silnéj Italii. Ujrzałaby z radością, powstający wielki naród niemiecki, jak jest naród francuski i włoski...“
Myśl federacyi, rzucona tu w końcu pobieżnie na lekarstwo tylko, niknie wpośród przezroczystego zresztą kuszenia, na które król pruski powinienby odpowiedziéć: — Noli me tentare — diabole!
Nie wierzym w to wcale, by Francya pragnęła zjednoczenia Niemiec, bo i Włoch jedności nie chciała, aż się ona stała koniecznością nieuniknioną, ale rolę Piemontu odegrywając Prusy, zakłóciłyby pokój wnętrza Europy, poruszyłyby interessa mnogie, zrodziły walkę i zamieszanie, z których cesarstwo nie omieszkałoby korzystać. Oto co wistocie pod tą patetyczną ukrywa się deklamacyą, — roli poświęcenia Francyi nie rozumiemy dobrze, śpiewa ona chętnie o niém, głosi je, ale doskonale dla siebie umie z niego korzystać, a tam, gdzie rozwiązanie sprawy żadnych dla niéj nie przedstawia owoców, ideę zowie marzeniem, i winogrona niedojrzałemi. Jeśli jest naród poświęcenia na ziemi, to chyba ten maluczki, biedny i mało znany kątek Czarnogórza, który bił się z niewiernemi przez długie wieki, aby zawsze w końcu sam pozostał ofiarą przekonań swoich. Francya tak dobrze rachuje jak Anglia i inne narody, które zbyt wiele mają do stracenia, aby się w ideę bawiły.
W chwili rozdrażnienia spowodowanego wystąpieniem ks. d’Aumale przeciwko Napoleonidom, gdy odgrzebywano zewsząd, co tylko było można wyszukać na dynastyą Orleanów, i z kolei ukazywały się „List o historyi Włoch do ks. d’Aumale przez jednego z przyłączonych“ (Lettre sur l’histoire d’Italie par un annexé); „List o historyi monarchii lipcowéj do ks. d’Aumale“ (Lettre sur l’histoire de la monarchie de juillet à M. le duc d’Aumale) zjawił się dobyty z pyłu proces prze-
