Strona:PL Kraszewski - Wybór pism Tom IX.djvu/664

643

LISTY Z PODRÓŻY.

 Zaprawdę piękny to byłby widok, gdyby budżet ministeryum wojny czasami na myśl nie przychodził i wiele innych wspomnień za sobą nie ciągnął.
 Główniejszemi stronnictwami, nie licząc mniejszych i jeszcze nie ochrzczonych lub w stanie embryonów zostających — są zachowawcze, konstytucyjne i ludowe. Dwa krańcowe głównie różnią się od siebie pojęciem kwestyi niemieckiéj i żądaniem absolutnego równouprawnienia, którego domaga się ostatni.
 Zachowawcza partya zrobiła postęp niezmierny od lat trzech, pragnąc się bowiem zbliżyć do konstytucyjnych i ludowych, żąda razem z niemi prawa odpowiedzialności ministrów, które ma przyłożyć pieczęć wierzytelności dotąd wątpliwéj ustawy pruskiéj, danéj jakby na próbę jeszcze, czy się z nią obchodzić potrafią. To ustępstwo ze strony konserwatorów stawi ich na jednéj linii, w jednym szeregu ze współzawodnikami. Zachowawcy w kwestyi Izby panów, na którą wielorakie są poglądy bardziéj zaawansowanych stronnictw, szczerze przyznają, że chcieliby ją zatrzymać jak jest, dla zbawiennéj przeciwwagi. Konstytucyjni i ludowi żądają, by prawo ściśle określiło jéj rolę i działanie, lub zupełnie ją zreformowało. Żywioł zachowawczy w kwestyi religijnéj przybiera charakter polityczny, nie mówi jasno, czego chce, ale żąda pewnych rękojmi przeciw rozprzężeniu, gdy dwa inne powiadają jasno, że chcą sumieniowi zostawić nieograniczoną swobodę, głosząc równość wiar wobec prawa i państwa, które wszystkich religij bronić, żadnéj protegować szczególnie nie powinno.
 Konserwatorowie dopuszczają także dzisiaj możliwość pewnych reform w urządzeniu gminy i organizacyi władz administracyjnych, warując tylko sobie, by o ile możności na starych posadach, nowe robiono reformy, gdy inne stronnictwa chcą zmian radykalnych i środków silniejszych przeciw uznanéj chorobie. Zachowawcy nie dopuszczają także absolutnéj swobody handlu, w czém wielu ze stronnictwa ludowego podziela ich zdanie, gdy konstytucyjni obstają przy zasadzie, nie sądząc, by wyjątki czasowe do dobrych prowadziły skutków. Do niemieckiéj kwestyi przywiązują oni główną wagę, ale rozumieją, że najlepszą drogą do rozwiązania jéj w przyszłości jest uorganizowanie wzorowe samych Prus, że namagnetyzowawszy je ustawą ściśle i szczerze przeprowadzoną wszędzie, pociągną resztę krajów samą siłą, jaką im nada ich nowy charakter.
 Wogóle z poglądu na stronnictwa przekonać się łatwo, że mimo imion, które im pozostały, mimo cech, jakie je różnią, w ostatnich trzech latach wielki zrobiła postęp partya właściwie konstytucyjna, gdy ściśle zachowawcza ustąpiła, ustępuje, cofa się zrę-