Strona:PL Kraszewski - Wybór pism Tom IX.djvu/730

709

LISTY Z PODRÓŻY.

i oile być mogła, konserwacyjną. Lecz dobór niezwyczajnych środków i ich natura mogły tylko spowodować oskarżenia tak powierzchowne i namiętne. Widzieliśmy Austryą od 1816 roku usiłującą napróżno stłumić we Włoszech ruch umysłów, który się wzmagał, zmieniał formy, ale nie stracił charakteru, mimo najgwałtowniejszych przeciw niemu użytych wysileń; dziś rząd Wiktora Emanuela ma prawo i moc zapobiedz mu i ze szkodliwego uczynić zachowawczym. Widzimy to z małego wrażenia, jakie wywierają we Włoszech okólniki Mazziniego i przewódców opinij ostatecznych, którzy od czasu zjednoczenia Włoch stracili większą część siły i ludzi, na jakich rachowali. Rola pośrednika trudna, którą cesarz zachować musiał w Rzymie, umiarkowanie cechujące jego stosunek do dynastyj upadłych i do Austryi, powinny były dowieść, że Francya nie oburza nigdzie, że radzi i ratuje tam, gdzie znajduje rozjątrzenie i niepokój, których żadnemi środkami uśmierzyć nie było podobna. Wystąpienie K. Rauschera dla wielu było powodem do wnioskowania, że ludzie dawnego systemu blizcy są znowu zawładnięcia sterem spraw w Austryi, że dyplomy i patenta, które dotąd w życie wejść nie mogły, nie będąc zastosowane do stanu państwa, cofnięte zapewne zostaną, a program stary przywrócony. Że takie mogą być skłonności rządu, o tém wątpić nie można, lecz czy w dzisiejszym stanie monarchii dadzą się one urzeczywistnić? jest wielkiém pytaniem. Nadane patenta i krok uczyniony, chociażby był cofnięty, pozostawi po sobie ślady i zostanie faktem płodnym dla przyszłości. Są pewne reformy,, których cofnąć nie podobna. Austrya dotąd jako tako wystarcza trudnościom finansowym, ale żyje z dnia na dzień, dług rośnie, pożyczka, radykalnie zaradzić mogąca, jest w dzisiejszym jéj stanie niepodobieństwem. Prędzéj czy późniéj to, co Francya mogła uczynić, szczerze wchodząc w drogę reformy, przyjdzie w inny sposób wykonać w Austryi, a wycieńczony skarb inaczéj dźwignąć się nie może, jak przedstawiając pewne rękojmie spokoju i trwania w instytucyach. Podatki wybrane w Węgrzech cząstkowo tylko mogą zadość uczynić naglejszéj potrzebie, lecz wiemy, że dług państwa jest ogromny, a na pokrycie go środki wyczerpane zostały. Austrya kilkanaście miesięcy jeszcze może stać drobnemi wspomagając się posiłkami i zadość czynić potrzebom finansowym, ale w końcu poważniéj o przyszłości pomyśleć będzie musiała. Utrzymanie wojsk, niepokój w kraju i na granicach, zmuszający do zachowania ogromnéj ich liczby, wycieńczają powoli, tak że to, czém państwo się broni na dziś, przyszłości jego zagraża więcéj może, niż opór przeciwko niedostatecznym instytucyom, źle do kraju zastosowanym. Jak ta, tak wszelkie inne kwestye są kwestyami czasu przedewszystkiem, wygra, kto czekać będzie umiał i dotrwać do ostatka, nie chwytając się gwałtownych środków, które nie na wiele się przydadzą.