wyżéj krakowski uczony — więcéj zrobiły dla podźwignięcia otuchy w społeczeństwie naszém, niźli mogą zrobić najpiękniejsze rozprawy o moralności i zasadach wiary, pisane przez ludzi bez moralności i bez rzeczywistéj wiary, jakich w bojach publicystyki naszéj nie mało napotykamy.“
Gdyby chcieć w kilku słowach zcharakteryzować wszystkie prace Kraszewskiego, możnaby śmiało powiedzieć, iż ich znamieniem jest: historyczna tradycya dobrego, połączona z rozumnym postępem. Poszanowanie przeszłości, przechowanie w obyczajach, w ustawach, w religijnéj tolerancyi, w ofiarności, tradycyjnego ducha przodków, połączone nieprzerwaną nicią z wymaganiami wieku, z prawami przez naukę zdobytemi; spokojny na drodze pracy rozwój, dozwolony przez sumienie, nakazany przez rozum, — oto są główne cechy, uwydatniające dążność, zarówno jak dzieła tego pisarza — obywatela.
Przyjdzie czas, gdy go powszechnie ocenią a w tym pobieżnym życia i prac jego przeglądzie, ujrzą chęć krytycznego badania prawdy, i cześć należną wielkiéj zasłudze.
Do Kraszewskiego zastósować można słowa Mickiewicza:
„Uczcili wszyscy gościa: nie wszyscy poznali.“
