Strona:PL Lech-Czech-Rus (Zygmunt Miłkowski, 1878).djvu/17

państwowa jest rzeczą bardzo względną — trwa czas jakiś — krócéj dłużéj — i przemija, pozostawiając jeno po sobie wspomnienie na kartach historyi, narody zaś przeobrażają się, ale nie przemijają, zmieniają formy, jak człowiek pojedyńczy zmienia suknie, gdy się zestarzeją, i pozostają nietylko w historyi, ale na gruncie w tych gniazdach, w których się narodziły, wychowały i wzrosły, jedne szczęśliwe i spokojne, drugie w ujarzmieniu oczekujące lepszéj doli i zarabiające na takową za pomocą kreciego podkopywania gruntu pod budowlą państwową. Tak podkopywanym był grunt pod budowlą turecką.
 To samo co o Turcyi powiedzieć się da o Rosyi. Różnica pomiędzy dwoma temi państwami, co się fundamentów tyczy, nie zachodzi żadna. Jak pierwsza tak druga drży o byt swój, zagrożony w podwalinach; jak pierwszéj tak drugiéj troska najważniejsza odnosi się do wulkanów, przebywających pod jéj stopami. I inaczéj być nie może, tam gdzie nie masz harmonii, pomiędzy państwem a narodami. Tych ostatnich zodowolnić nie sposób, gdy gwałt tkwi w wychodnim wzajemnych stosunkach punkcie; ponieważ zaś zadowolnić nie sposób, więc pozostaje jedno tylko: przemocą lub podstępem zgubić, o śmierć przyprawić, za pomocą pogrążenia w zgniliznie zepsucia, za pomocą wprowadzenia na drogi błędne. Ciężka to dla państwa praca, konieczna jednak.
 W zakresie pracy téj rzeczą jedną z najważniejszych jest auskultacya ustawiczna, odnosząca się do stanu zdrowia ujarzmionego narodu. Auskultacya ta w Rosyi odbywała się dawniéj, odbywa się i obecnie. Do tego, w państwowym rosyskiéj imperii mechanizmie osobna jest urządzona maszynerya, zaopatrzona w oczy przenikliwe, w uszy czułe i w węch delikatny. Ogniskuje się ona w stolicy państwa, kędy biuro osobne, mające na czele swojém zawsze generała i odnosząc