na oligarchie wyradzają, ścieśniając koło osób, na które się wszystkość swobód politycznych zlewa, osłabiają w narodzie miłość ojczyzny, a natomiast wywołują ducha stronnictw tak, że powiedzieć można, iż pod tym względem oligarchie niżej stoją w miłości ojczyzny od monarchii samych.
Ustawa, czyli forma rządu przeważnie zatem wpływa na podniesienie miłości ojczyzny. Mieszkańcy pod rządem samowładnym są w ojczyźnie swojej, jak niewolnicy we własności pana; pod instytucyami stanowemi są, jak domowi powiernicy pana; w krajach konstytucyjnych wznoszą się do godności pani domu, żyjącej z mężem i panem swoim w rozłączeniu majątku; w rzeczachpospolitych oligarchicznych są rodzeństwem pod opieką i zarządem starszych braci swoich; w demokracyach sami są panami i zarządzają wspólnem mianem swojem. A jako własność każda, im jest zupełniejsza, tem rozciąglejsze i głębsze rodzi w posiedzicielu przywiązanie, tak i własność ojczyzny, im będzie zupełniejsza w nadanej formie rządu, tem zupełniejszą stwarza miłość ojczyzny.
— Co kraj, to obyczaj —
— Szto horod, to norow — — Kolko kragow, tolko obicagi. — Przysłowia narodowe słowiańskie. |
Przechodzimy do drugiej części rozprawy naszej: od materyalnej do duchowej ojczyzny; od
