Strona:PL Limanowski - Naród i państwo studyum socyologiczne.pdf/104

najlepiej urządzone i zastosowane, nie przedstawia wyrazu żądań i życzeń narodu w ustroju, gdzie istnieją dwie klasy: jedna uposażona w środki materyalne i z tego względu niezależna, druga zaś o wiele liczniejsza, ale pod względem ekonomicznym uzależniona od pierwszej. Kiedy we Włoszech lewica, doszedłszy do władzy, przeprowadzała w 1882 r. ważną reformę wyborczą, cofnęła się ona przed powszechnem głosowaniem, z obawy, że wielcy właściciele, w których ręku znajduje się prawie cała ziemia, poprowadzą za sobą do urny wyborczej liczne rzesze zależnych od siebie ciemnych chłopów.
 Bezpośrednie rządy narodowe (szeroki samorząd gminy, nie sztuczny, ale odpowiedni naturalnym warunkom podział kraju, referendum, inicyatywa) naprawiają w znacznej mierze wady rządów reprezentacyjnych, lecz dopiero w Rzeczypospolitej demokratyczno-socyalistycznej naród stanie się istotnym gospodarzem we własnym kraju.
 Najwłaściwszem byłoby, ażeby każdy naród mógł mieć własne gospodarstwo, własne domowe ognisko, własną rzeczpospolitą. Czy jednak w takim wypadku większe i bogatsze narody nie krzywdziłyby i nie wyzyskiwały mniejszych i uboższych? Jest to możliwe, a nawet wielce prawdopodobne. Ażeby temu zapobiedz, musiałyby narody powołać do życia Centralną Międzynarodową Reprezentacyę z prawem i możnością egzekutywy, w rodzaju proponowanego przez Gladstone’a parlamentu europejskiego. Wreszcie cóż przeszkadzałoby narodom łączyć się z sobą w jedną wspólną rzeczpospolitą, na podstawie starodawnej zasady polskiej: wolni z wolnemi, równi z równemi? Wszak Szwajcarya daje piękny przykład, że trzy odłamy narodowe, posługujące się odmiennemi językami, mogą żyć z sobą zgodnie, swobodnie i wygodnie, wcale nie przeszkadzając sobie do rozwoju intelektualnego, a wspierając się i pomagając sobie w rozwoju ekonomicznym. Dlaczegoby naród polski nie mógł żyć w takiej samej zgodności i ze wspólną korzyścią z narodami łotewsko-litewskim i biało-małoruskim, z narodami, z któremi zespoliły go historya, konfiguracya geograficzna i interesy ekonomiczne? W takiem zespoleniu Rzeczpospolita litewsko-polsko-ruska mogłaby się równoważyć