żności od tegoż państwa. Zaprowadzony w XIV stul. język francuski do administracyi i sądów wystąpił z cechą wyższości państwowej i zepchnął język prowansalski do niższych szczeblów społecznych, a to tłumiło przez długie wieki umysłowość południowej Francyi w jej naturalnym rozwoju.
Zwykle historycy francuscy powiadają, że utrata niezależności państwowej Prowansalów niewątpliwie wyrządziła krzywdę rozwojowi cywilizacyjnemu tego narodu, lecz była korzystną dla jedności francuskiej. Czy jednak wymagała jedność polityczna narodów, zamieszkujących Francyę, pognębienia jednego z tych narodów i właśnie tego, który pod względem cywilizacyjnym stał wyżej? Jedność polityczna prawdopodobnie dokonałaby się w ten lub w inny sposób, ponieważ prowadziła ku temu sama konfiguracya geograficzna kraju, lecz nadewszystko skłaniał ku niej ten podkład gallsko-rzymski, z którego wyrastały oba narody. Jedność polityczna, któraby się dokonała na drodze federacyjnej, nie zaś podbojowej, byłaby korzystniejszą dla obu narodów. Niezawodnie w takim razie język prowansalski, jako bardziej wykształcony, jako posiadający już pewną literaturę, wziąłby przewagę w piśmiennictwie i w życiu publicznem nad językiem francuskim jako jeszcze niewykształconym, mało rozwiniętym. Czyżby jednak co na tem traciła północna Francya? Bez podboju nie byłoby i nawracania przymusowego, i języki w swobodnem współzawodnictwie ubiegałyby się o pierwszeństwo literackie. Podbój państwa Prowansalów nie zniweczył ich języka, bo i dzisiaj granice językowe — jak powiadają badacze są te same co i w średnich wiekach[1], ale powstrzymał jego rozwój, stłumił jego literaturę, obniżył umysłowość prowansalską.
Podbój Prowansalów miał i pod innym względem wpływ bardzo ważny, a — mojem zdaniem — niekorzystny dla narodu francuskiego. Przyczynił się on potężnie do zwiększenia władzy królewskiej, która odtąd wciąż się wzmacniała i do-
- ↑ Étude sur la limite géographique de la langue d’oc et de la langue d’oil (1876) przez Ch. de Tourtolon i O. Bringuier. Według ich obliczenia, we Francyi pod względem etnograficznym, Francuzów 24½, milionów, Prowansalów 10 milionów.
