łowi demokratycznemu, jak Mably’ego, Condorcet’a, uznawały ten podział i żądały jeno, ażeby państwo, szerząc oświatę i podnosząc dobrobyt powszechny, przyczyniało się do powiększenia obywateli czynnych i zmniejszenia pospólstwa biernego. W tej mniejszości politycznej burżuazyja czuła swą przewagę. Pod względem oświaty i majątku nie ustępowała ona innym stanom, a pochodzeniem i interesami była w większem zespoleniu z masą narodu.
„Król rozumny, któryby odziedziczył rozum Henryka IV — powiada Aulard — byłby się uwolnił od niebezpiecznych objęć „wiernej szlachty“, ażeby módz porobić bezzwłocznie konieczne ustępstwa „wiernym gminom“, i pozostałby królem na nowy wzór, w inny sposób, lecz w każdym razie byłby królem i nawet potężniejszym niż poprzednio, opierającym się na ludzie, na narodzie“[1]. Sam jednak Aulard wskazuje na liczne krzyżujące się interesy, które czyniły prawie niemożliwem takie przeistoczenie się władzy królewskiej. Wreszcie król za radą Turgot’a i podług jego planu wstąpił już był w 1779 r. na drogę reform i — trzeba dodać — reform rozumnych, któreby mogły zapobiedz gwałtownym przewrotom. We wszystkich prowincyach miano zorganizować gminy, w dystryktach lub departamentach wyższe zgromadzenia, wreszcie najwyższe Zgromadzenia Prowincyonalne. Wybory miały być wprawdzie ograniczone, lecz dające możność oświęconej i zamożnej burżuazyi wejść w znacznej liczbie do tej organizacyi. W dalszej perspektywie ukazywano Zgromadzenie Narodowe, złożone z wysłańców zgromadzeń prowincyonalnych. Byłaby to organizacya, powstająca z wyborów, wprawdzie ograniczonych cenzusem, lecz idąca od głębin ludowych i nie zrywająca gwałtownie z przeszłością. Filozofowie powitali ją z radością, a zwłaszcza Condorcet widział w niej zapowiedź pokojowej i łagodnej rewolucyi.
Lecz organizacya ta napotkała dwóch silnych wrogów, którzy udaremnili rozpoczęte usiłowania reformacyjne. Byli to intendenci i parlamenty. Intendenci dotąd rządzili w prowin-
- ↑ Str. 32. Histoire politique de la Révolution Française par A. Aulard. Paryż, 1901.
