rozniecenia w nim trwalszych uczuć co do praw mu należnych“[1]. Byli oni federalistami, lecz nie separatystami. O odrywaniu się od Francyi rewolucyjnej nie myślano, przeciwnie garnięto się pod jej skrzydła. Comtat Venaissain z Awignonem, posiadłość papieska, w czerwcu 1790 r. zbuntowała się i zażądała przyłączenia do Francyi. Zgromadzenie prawodawcze Allobrogów we wrześniu 1792 r. prawie jednomyślnie uchwaliło przyłączenie Sabaudyi do Francyi. Narody chciały się łączyć, ale bez zatracania własnej indywidualności. Tego we Francyi nie zrozumiano, i to była jedna z ważniejszych przyczyn późniejszych niepowodzeń Rewolucyi.
Zyrondyści późniejszem swojem zachowaniem się, wiążąc się z reakcyą i wszczynając wojnę domową w chwili, kiedy trzeba było skupić wszystkie siły przeciwko najazdowi, wiele sobie zaszkodzili w pamięci dziejowej. Gdyby nawet nie mieli oni ogólno-francuskiego patryotyzmu, czemu wszakże przeczyło całe ich poprzednie postępowanie, to i w takim razie nie mogli oni nie pojmować jako światli zwolennicy rewolucyi, że przynosiła ona ogromną i korzystną zmianę w stosunkach społecznych, która zapewniała wszystkim, a więc i pognębionym i uciemiężonym, lepszą przyszłość. Naród irlandzki, wiążąc się z reakcyą w czasie rewolucyi angielskiej, także wiele zaszkodził sobie, ale tam i z jednej i z drugiej strony ważną odgrywała rolę sprawa religijna.
Górale byli stanowczymi przeciwnikami decentralizacyi, ponieważ — zdaniem ich zresztą zupełnie słusznem — utrudniłaby im walkę z wpływami arystokracyi i duchowieństwa. Administracye nawet departamentalne, ustanowione przez Zgromadzenie Narodowe, były siedliskiem „moderantyzmu“ i objawiały pragnienia autonomiczne. Aulard przypuszcza, że chciałyby one tworzyć małe rzeczypospolite, w którychby gospodarowała arystokracya burżuazyjna, mając na swem czele pozostającego pod jej opieką słabego króla. Niebezpieczeństwo, grożące Francyi ze strony najazdu, potężnie wsparło zamysły górali. Dla skutecznej walki z najazdem i wrogami wewnętrznymi, potrzebny był silny rząd centralny, mogący dowolnie rozpo-
- ↑ Pamiętniki miss Heleny Williams.
