kich jej rozgałęzieniach i zapobiegłby na zawsze jej powrotowi“.
Nie brakło jednak — jak już widzieliśmy — głosów zwiastujących pojawienie się tego ruchu społecznego, który na początku XIX. stulecia zacznie przychodzić do świadomości teoretycznej, a pod koniec tegoż stulecia stanie się już potęgą, z którą zarówno nauka, jak i polityczne stronnictwa będą musiały się rachować. Jaurès w swojem dziele, oprócz Dolivier’a, o którym już mówiłem, wydobył z zapomnienia dwóch jeszcze ważnych poprzedników socyalizmu: L’Ange’a i Boissel’a.
W Lyonie, w tem mieście najbardziej nowoczesnem w końcu XVIII. stul. — jak powiada Jaurès — w tej siedzibie przemysłu i handlu, odezwał się też głos, najwięcej zbliżony do nowoczesnego socyalizmu. Tam ludność robotnicza miała większe poczucie samodzielności, aniżeli nawet w Paryżu; tam zależność pracy od kapitału uwydatniała się silnie w najważniejszej gałęzi tamecznego przemysłu, w jedwabnictwie. Niezawodnie miało to wpływ na rozwój myśli demokratycznej, rozszerzając jej widnokrąg i pogłębiając ją samą. L’Ange czy też Lange[1] wystąpił w 1790 r. z silnym protestem przeciwko podziałowi obywateli na czynnych i biernych[2], wypowiadając już w tem pisemku z całą stanowczością zasady socyalistyczne, że źródłem wszelkiego bogactwa jest praca, że ona to nadaje istotną wartość wszystkim wytworom przemysłu i rolnictwa, i że zatem ludność pracująca ma wszelkie prawo do użytkowania z owoców swej pracy. Przyznajecie — powiada — prawo obywatelstwa czynnego tym, co płacą podatki. Ale cóż to jest podatek? Czyż właściciele ziemi mieliby z czego płacić podatek, gdyby ludność pracująca nie była uczyniła ją płodną?
- ↑ Jaurès raz pisze L’Ange, drugi raz Lange; przypuszcza, że to ostatnie było jego właściwem nazwiskiem, ponieważ — jak się zdaje — był niemieckiego pochodzenia, urodził się bowiem w Kehl, kształcił się w Münster’ze i dopiero mając 16 lat, przybył do Paryża. Na wszystkich wszakże broszurach wypisane jest nazwisko L’Ange.
- ↑ Plaintes et représentations d’un citoyen décrété passif aux citoyens décrétés actifs. (Skargi i przedstawienia obywatela, którego zadekretowano na bierność, do obywateli na mocy dekretu czynnych).
