Strona:PL Limanowski - Naród i państwo studyum socyologiczne.pdf/72

i posiadających tak mało roli, że z niej wyżyć nie mogli. I inna ważna zmiana zaszła w stosunkach chłopskich. Rewolucya wyzwoliła chłopów od powinności feudalnych, lecz zarazem rozerwała dawną wspólność gminy rolniczej. Następstwem tego była większa wolność osobista, z uszczerbkiem jednak równości majątkowej. Jedni chłopi, wzbogacając się, nabywali — mówiąc słowami Saint-Simona — prawa zwyciężców; drudzy tracili coraz bardziej swą podstawę w gruncie rolnym, i zaczął się wytwarzać proletaryat bezrolny albo małorolny. Równocześnie ogromny wzrost przemysłu fabrycznego, zwłaszcza po rewolucyi 1830 r., z jednej strony podkopując materyalne stanowisko drobnomieszczaństwa, z drugiej zaś strony, rekrutując chłopów bezrolnych albo małorolnych, wytworzył liczne zastępy proletaryatu przemysłowego.
 I dawniej istniały ubóstwo i nędza, lecz były one zamaskowane stosunkami poddańczymi. Nie pochodziły one przytem z braku pracy, gdyż raczej uskarżano się na brak rąk roboczych, aniżeli na ich zbytek. Kiedy zapanowały stosunki najemnicze, i wzrósł potężnie przemysł, coraz częściej dotkliwie dawał się uczuwać proletaryatowi brak pracy. Powstała kwestya robotnicza, której przed rewolucyą — można powiedzieć — nie znano.
 Socyalizm, wyłaniający się z pragnień utworzenia doskonałej organizacyi społecznej, która zapewniałaby wszystkim jak największą miarę dobrobytu i zadowolenia, spostrzegł ogromną doniosłość kwestyi robotniczej i, zajmując się nią ze szczególną uwagą, zjednywał sobie coraz bardziej proletaryat przemysłowy. Rozwijał się on w dwóch kierunkach: rewolucyjno-konspiracyjnym i pokojowo-ewolucyjnym. Babuwizm, wskrzeszony przez Filipa Buonarotti’ego, miał licznych zwolenników pomiędzy demokratami. Po rewolucyi 1830 r., która zawiodła ich oczekiwania, cała Francya okryła się siecią związków węglarskich. Szkoła saint-simonistyczna, która ożywczo podziałała na piśmiennictwo, upowszechniła to przekonanie, że wiedza i praca jedynie są rzetelnemi podstawami dla budowy przyszłego ustroju społecznego, jeżeli ma on zapewniać wszystkim dobrobyt. Szkoła furyerystyczna wykazała wiel-