nie, w dziedzinie uczuć, przez poezyę, przez opowiadania, zwłaszcza czerpane z dziejów narodu, wywiera on wpływ potężny. „Moc języka — mówił słusznie Mickiewicz w swych prelekcyach paryskich — zależy od ilości prawd w nim zamkniętych; jego siła działania na zewnątrz odpowiada masie światła i ciepła, jaką z siebie rzuca“[1]. Liczne plemiona fińskie a poczęści i mongolskie, stojące na niskich szczeblach cywilizacyi, utonęły w morzu rosyjskiem, zatracając swój język, kiedy tymczasem Gruzini i Ormianie, którzy mają wyrobiony język i własne piśmiennictwo, odczuwają silnie swoją odrębność narodową. Możemy wraz z poetą prowansalskim, Mistralem, powiedzieć: „kto zachowuje język, ten zachowuje klucz do uwolnienia narodu z jego kajdan“. „Naród — powiada pięknie Karol Libelt — narodowość swoją wypisał i wypowiedział w pismach i dziełach, i wypowiada ją obecnym stanem oświaty swojej. Środkiem do jednego i drugiego jest język. Wszystkie obrazy życia narodowego w najrozmaitszej barwie obyczajów i zwyczajów, złożone są w piśmiennictwie narodowem; i wszystek język, takim jakim był i jakim się ukształcał w kolei czasu, złożon w dziejach pisarzy ojczystych. Literatura i oświata jest to zatem system nerwowy w ludowem ciele ojczyzny, jest to jej mózg, siedlisko wszystkich jej władz duchowych“[2]. Im bogatsze piśmiennictwo, im bardziej udoskonalony język posiada jaki naród, tem indywidualność jego narodowa, narodowość, jest bardziej uwydatniona i umocniona.
Do spotęgowania poczucia narodowego przyczynia się w wysokim stopniu posiadanie własnego państwa. Przez szkoły, przez instytucye wzajemności życiowej, przez wspólną pracę nad utrzymaniem i ulepszeniem ustroju gospodarczego, wszczepia się, krzepi i kształci patryotyzm. Różnice plemienne, religijne, językowe nawet, ustępują przed uczuciem potrzeby obrony niezależności państwowej, jeżeli ta zapewnia ważne prawa obywatelskie. Wspólne niebezpieczeństwo przed najaz-
- ↑ Literatura słowiańska. Poznań, 1865. T. I. Str. 27.
- ↑ Str. 129. Tom I. Pisma pomniejsze Karola Libelta. Poznań. 1849. (
to cytat z eseju O miłości ojczyzny)
