Strona:PL Limanowski - Polityczna a społeczna rewolucja 1883.pdf/15

przewódcy, żadnego celu; żadnej przyszłości; nędzna ciżba, bez głowy, bez przewodnika, bezimienna, wściekła i bezsilna.“ Tego jednak nie byłoby, gdyby lud ufał sam sobie, a nie oglądał się ustawicznie na czyjąś pomoc z góry: czyto była pomoc Dantona, czy Robespierre’a, czy Saint-Juste’a. Tam gdzie istnieje referendum (zatwierdzanie wszystkich praw przez powszechne głosowanie) i prawo inicjatywy (obowiązek poddania pod powszechne głosowanie projektów prawa, podpisanych przez pewną liczbę obywateli) jak npd. to istnieje w wielu kantonach szwajcarskich, tam zupełna jest możność świadomego przeobrażenia ustroju gospodarczo-społecznego. Rewolucyja społeczna może tu się odbyć bez najmniejszego rozlewu krwi.
 Przytem zupełne rozgraniczenie przeobrażeń politycznych od społecznych możliwe jest tylko w teoryi. W życiu tak jedne jak drugie przejawy są w mniejszym lub większym z sobą związku. Wszelka większa rewolucyja polityczna sprowadza ważne zmiany społeczne; im te ostatnie są większe, tem potężniejszą jest sama rewolucyja polityczna. Prawdę tę dobrze już rozumieli nasi patryjoci z końca XVIII stul. Wykazywali oni, że Polskę zbawić może tylko powstanie ludowe, a dla tego należy ogłosić wraz z wzięciem się za oręż zupełne i natychmiastowe uwolnienie włościan. Powstanie ludu, roztropnie przygotowane, nie tylko by było Polskę zbawiło — pisze Zajączek w 1797 r. w swojej historyi — ale nadto by było Moskwie śmiertelne zadało ciosy; ościenne albowiem państwa tego prowincyje byłyby się połączyły z powstającym ludem polskim, i moment ten mógłby być znakiem powszechnej w całej Rosyi rewolucyi.“ Józef Sułkowski, krytykując czynność kierowniczą powstania 1794 r.,