Strona:PL Limanowski Bolesław - Historia ruchu społecznego w XIX stuleciu.pdf/122

Ta strona została przepisana.

i Karol Bürkli, byli zwolennikami szkoły falansterskiej i obecnie jeszcze wyznają główne jej zasady. Bürkli w życiu politycznem swego ojczystego kantonu odegrał ważną rolę. Teodor Curti nazywa go «najbardziej świadomym obrońcą ustawodawstwa ludowego przy zmianie konstytucji zürichskiej».[1]
W emigracji polskiej szkoła falansterska pozyskała także pewną liczbę zwolenników, pomiędzy któremi Czyński, Bratkowski i Wolski pozostawili po sobie ślady piśmienne w tym kierunku.
Jan Czyński (ur. 1808, † 1867), czynny i ruchliwy literat polski i francuski, po powstaniu 1831 roku osiadł w Paryżu, poznajomił się z pisarzami francuskiemi i wziął czynny udział w ruchu literackim. Jego powieści polskie: Stenko, Bogdan Chmielnicki, Król chłopów, zasługują na uwagę. Pisał o starozakonnych w Polsce, stając w obronie ich prawa obywatelstwa. Ogłosił Plan urządzenia gminy. W roku 1843 wydawał w Paryżu: Echo miast polskich. «Celem naszych usiłowań i w kraju i w emigracji — powiada — była i jest Niepodległość oparta na oswobodzeniu i uszczęśliwieniu klas pracujących. Poszukiwania długie doprowadziły nas do tego przekonania, że oswobodzenie i uszczęśliwienie mas nie zależy od formy rządu, ale od dobrego urządzenia społeczeńskiego, od dobrego wychowania, dobrze urządzonej pracy i przemysłu, od doskonałego na prawie boskiem ugruntowanego zagospodarowania gminą».[2] W piśmie tem znajduje się artykulik o doktrynie Fourier’a, podpisany literami W. H. (Wiktor Henri de Rochetin?).
Stanisław Bratkowski pisał także rozmaite rzeczy po polsku i po francusku. W r. 1840 wydał w Nantes — Kilka myśli dla Polski, przedstawiając korzyści gminy stowarzyszonej i wzywając większych właścicieli ziemskich, by wspólnie z włościanami organizowali takie gminy. Następnie kiedy sprawa włościańska stanęła na porządku dziennym, ogłosił drukiem w Paryżu r. 1860 broszurkę p. t. Gmina i Szkoła wiejska w Polsce po zniesieniu pańszczyzny, powtarzając w niej swoje myśli o gminie stowarzyszonej. Na końcu broszurki autor poświęca parę kartek pomysłom Fourier’a o organizacji pracy.

Kalikst Wolski (ur. 1816, † 1885), po powstaniu 1831 r., osiadł we Francji, gdzie wszedł w stosunki z socjalistami; z tego powodu musiał następnie opuścić Francją i — jak wspomniałem już — należał do wyprawy, która miała zorganizować falanster w Texas. W dziełku swojem: Do Ameryki i w Ameryce (Lwów 1876) opisuje tę wyprawę,

  1. Geschichte der schweizerischen Volksgesetzgebung. Bern. 1882. Str 216.
  2. Echo miast polskich. N. 2, 11 listopada 1843. Str. 14.