Wiek XVIII pozostawił wiele zagadnień i pragnień niespełnionych, wielkie hasła rewolucji francuskiej: wolność, równość, braterstwo odzywały się coraz rzadziej i coraz ciszej. Wśród szczęku oręża długich wojen napoleońskich, wzmógł się militaryzm i przywracał dawne okrzyki i dążenia. Rozpoczęła się reakcja na wszystkich polach. Chciano wrócić ku dawnym podstawom, które zdawały się zapewniać więcej stałości porządkowi politycznemu i społecznemu. Zwrot jednak zupełny był niemożebny. Stanęły na przeszkodzie głównie dwie potęgi, coraz bardziej wzmagające się: nauka i przemysł. We wszystkich gałęziach wiedzy dokonał się wielki postęp na początku XIX stulecia, ale szczególnie rozwinęła się mechanika, fizyka i chemia; dość tu przypomnieć takie nazwiska, jak Lagrange’a, Galvani’ego, Volty, Younga, Fresnela, Fouriera, Biota, Lavoisiera, Daltona, Davy’ego, Berzeliusza i t. d. Jeżeli pod względem nauki Francja nie ustępowała, a nawet — można powiedzieć — przodowała Anglii, to ta znów niewątpliwie zajęła pierwsze miejsce pod względem rozwoju przemysłu. I co szczególną zwraca tam uwagę, to okoliczność, że do tego olbrzymiego rozwoju przyczynili się głównie nie uczeni, lecz przemysłowcy praktyczni, jak Arkwright, Watt, Fulton, Boulton, Murdoch, Wincler[1] i t. d. Skutkiem wynalazku Arkwrighta, zaczęły się mnożyć wielkie przędzalnie; Watt i Boulton, udoskonalając machinę parową, przyczynili się potężnie do rozwoju przemysłu fabrycznego; w ich warsztatach Murdoch zastosował po raz pierwszy oświetlenie gazowe. W Anglii to w roku 1804 zbudowano pierwszy wóz parowy, który można już było zastosować do przemysłu, a w r. 1810 Wincler zawiązał w Londynie pierwsze stowarzyszenie gazowe.
Nauka, wdzierając się coraz bardziej w tajniki przyrody, z jednej strony torowała drogę pozytywnemu myśleniu i osłabiała teologiczne poglądy; z drugiej — wspierała rozwój wielkiego przemysłu, który burzył ostatecznie dawne podstawy ekonomiczne porządku społecznego. Jakież miały być nowe podstawy ekonomiczne, któreby w przyszłości zastąpiły dawne? Wiek XVIII nie dał zadawalniającej odpowiedzi. Niektóre tylko
- ↑
Wincler — mowa o Fryderyku Albercie Winzerze, błędna forma nazwiska powtarza się dalej w tekście.
